turk donyasi

زبان،تاریخ و فرهنگ مردم ترک

صفحه نخست پروفایل مدیر وبلاگ پست الکترونیک آرشیو مطالب عناوین مطالب

درباره وبلاگ

سلام به وبلاگ من خوش آمدید از اینکه به وبلاگ اینجانب سر میزنید خوشحالم. در ارائه و جمع آوری مطالب این وبلاگ سعی شده است مطالب مفید راجع به زبان ، فرهنگ و تاریخ مردم ترک از اکثر سایتها و وبلاگهای ایرانی و سایر کشورها به خصوص کشورهای ترک زبان دنیا استفاده شده است و در واقع گلچینی از مطالب سایت های مختلف است که در قالب یک وبلاگ جمع شده است. و سعی شده است با ارائه مطالب آموزش و همچنین لینک های مفید به یادگیران زبان ترکی کمکی کوچک کرده باشیم .خواهشمند است ما را از نظرات سازنده تان بی نصیب نفرمایید. ترکون دیلی تک سوگیلی ایستکلی دیل اولماز آیری دیله قاتسون بو اصیل دیل اصیل اولماز

آخرین مطالب

آرشيو وبلاگ

نويسندگان

داوود بدرزاده

باب 3. شعري جديد (مستفعلن مستفعلن)

شنبه 19 مرداد 1392برچسب:,

:: 18:32 :: نويسنده : داوود بدرزاده

باب 3. شعري جديد (مستفعلن مستفعلن)

گويم ترا شعري جديد
در خاطر خود حفظ كن
چاق كؤك ـ پوتا ، لاغر آريق
اوس عقل و اوسلو اوستاد
آدديم قدم ، ايز رد پا
ايچ اندرون ، ديش در برون
قوم ماسه و غربال الك
گلمه نيا ، گئتمه نرو
بورايا گل ، اينجا بيا
هانسي؟ كدام؟ ، هاردا؟ كجا؟
اي گل! بيا پيشم سري
گيزلين نهان ، آيدين عيان
اوز صورت و اؤز خويشتن
قيل موي و قيل بگزاشتن
درگي مجله ، در بچين
هانسي؟ كدام؟ هامي همه
كيمسه؟چه كس؟نسنه چه چيز
مردم اولوس ، والا اولوق
سير توخ ، گرسنه آج بود
آرتيق اضافه ، اندك آز
همكار امكداش ، كار امك
ايقاق خبرچين ، سؤز خبر
تورغاي هدهد ، خرس آيي
كوته ـ بلند ، آلچاق ـ اوجا
قيز دختر و اوغلان پسر
تئل زلف و گيسو هم ساچاق
مجنون دلي ، ديوانه خول
بنشين اوتور ، بِرهان اؤتور
از دست تو رنجيده ام
رنجيده اي آيا ز من؟
ساوجي نبي ، تانري خدا
باشقا دگر ، باشدا به سر
ياخشيـ ايييـگئي خوب و نيك
يونگول سبك ، سنگين آغير
خانه به خانه ائو ائوه
شوش تيز بود ، شيشه شوشه
انگشت بارماق ، دست ال
صحرا يازي ، دريا دنيز
شير سوت، شير آسلان ، شير لوله
مردن اؤلوم ، زايش اولوم
داش سنگ و داشليق سنگلاخ
گوئي سامان برجاي كاه
گريان شدم هر روز و شام
آيدان آري چون ماه پاك
ماه شب چارده ساراي
خندان گولوش ، كشتي گولش
بابك ـ اتابك خانِ خان
ايش كار باشد ايچ درون
گل بشكفد ، گوللر آچار
ديدار گؤروش ، بيدار اوياق
كشتي گولش ، كشتي گمي
اود آتش ، آتشدان اوجاق
ماند دورار ، جاري آخار
بي تو شوم بيچاره من
آدليم بنام ، سانلي شهير
هوشيار آييق ، بيدار اوياق
هيزم اودون و داس اوراق
اندرز اؤگود ، يانليش خطا
ائركك نر و ماده ديشي
خوشگل گؤزل ، زينت بزك
يوك بار بود ، گوني تايا
قير عشوه ، قيوراق عشوه گر
ماهي باليق ، ناققا نهنگ
درّه ده ره ، تپّه ته په
آتش آتيش ، درهم قاريش
اورتا وسط ، اورتاق شريك
جاي ريال گوئي: قيران
اي گل! نرو ، آ پيش ما

كو كس به عمر خود نديد
مستفعلن مستفعلن
وصله ياماق ، پاره جيريق
سوي شهرت است و نام آد
بانو خانيم ، مرد است آغا
يوكسك زبر، اكسيك زبون
آل حيله و آلداق كلك
وئرمه نده ، قاچما ندو
هارا گليم؟ آيم كجا؟
آرزو ديلك ، اوميد رجا
آي گول! يانيما گل بري
جارو سوپورگه ، خار تيكان
اؤز جان و روح و بوت بدن
يوغ حلقه ، ييغ انباشتن
گئرچك حقيقي،راست چين
دعوا ساواش ، شمشير قمه
من من،تو سن،او وي،ما بيز
پاشنه دابان ، تاول سولوق
شاه پاشا ، باشليق تاج بود
بسته يوموق ، آچيق باز
يولداش رفيق، ياري كؤمك
چاقو پيچاق ، بالتا تبر
ميلچك مگس ، زنبور آري
برنا ايگيد و پير قوجا
مادر آنا ، آتا پدر
دزد اوغرو و دزدي قاچاق
ساعد بيلك ، بازوست قول
آور گتير ، بردار گؤتور
سنين اليندن اينجييم
اينجيميسن مندن مي سن؟
بيرله يكي ، آيري جدا
دزدي اوغورلوق ، ايز اثر
سالم بوتون ، سوراخ دليك
آواز بان ، نعره باغير
اسب آت بود ، اشتر دوه
تئش كاوش و تيشه تئشه
بامزه دادلي ، بال عسل
چاي رود و داغ كوه، تيز بيز
طعمه دوزاق و دام تله
قسمت بؤلوم ، يابم بولوم
تر تازه و خشكيده قاخ
آيتك چو ماه،آيسان چو ماه
گوندوز گئجه آغلاميشام
توپراق توپو يك تلّ خاك
ماه هلالين هم توغاي
پوشش گئييش ، پوشال كولش
چاغ سالم و چاق و زمان
دوش خواب و ديش اندر برون
در گل رود ، زيغدا باتار
محكم قاييم ، پشتي داياق
آيا روان شد؟ گئتدي مي؟
روزن باجا ، گوشه بوجاق
بيند باخار ، مالد ياخار
سنسيز اولام آواره من
يل قاهرامان ، بي باك دلير
بستر دؤشك ، هذيان ساياق
پرسش سوروق ، جويا سوراق
قيتمير خسيس ، باغيش عطا
آرواد زن و مرد است كيشي
اينجي است دُر ، چيده دوزك
داغ كوه بود ، صخره قايا
باشقا دگر ، سا هم اگر
زود ائرته و تأخير ديرنگ
آيد گله ، پاشد سه په
خودرو بينيت ، ورزش ياريش
ايلقار پيمان ، له ازيك
هر ده ريال گوئي: تومان
آي گول قاييت گل يانيما

باب 2. بُرقع گشائي (مستفعلن فع ، مستفعلن فع)

شنبه 19 مرداد 1392برچسب:,

:: 18:30 :: نويسنده : داوود بدرزاده

باب 2. بُرقع گشائي (مستفعلن فع ، مستفعلن فع)

خواهي كه تركي ، ازبر بداني
بايد گشائي از روي ، بُرقع
تونلوك شلوغ و سايخاش خلوت
اؤيرنجي شاگرد ، استاد اوستا
اوختاي كمان وش ، لنگه بود تاي
گمنام ايتگين ، آيدين نمايان
آرام دينج و سوسغون ساكت
سئودا محبت ، سئودالي عاشق
دريا دنيز و درياچه اورال
اولگو نمونه ، بؤلگو بريده
سئومك محبت ، تشويق آلقيش
سگ ايت،سيچانموش،خرگوش دووشان
آلوچه آلچا ، سيب است آلما
يولداش رفيق و قارداش برادر
باشماق كفش و قايتان بود بند
همسايه قونشو ، هم قوم ائلداش
قار برف باشد ، ياغمور باران
توز گرد و خاك است ، جارو سوپورگه
قاپلان پلنگ و قارتال عقاب است
قويدوم نهادم ، آلديم خريدم
پر نور ايشيقلي ، گون آفتاب است
برچيده ييغما ، پر گشته دولما
قانون ياسا و مجري ياساوول
دنيا آژين و يارين قيامت
يانليش خطا و آماج نشانه
ساوجي پيمبر ، رهبر قيلاووز
يول راه ، يئل باد ،كج اگري، دوز راست
قاچماق دويدن ، زويمك سُريدن
برّان كسگين ، چكيده سوزگون
چون او كسي را دنيا نزاده
مخروبه اوچغون ، دلداده وورغون
گمراه آزغين ، آزوغا توشه
سرما سويوقلوق ، اؤكسورمه سرفه
پيمانه اؤلچو ، پيمايش اؤلچوك
پيمان ايلقار ، گئج دير و تئز زود
دنيا نيارزد از بهر انسان
گرگ است قورد و ييرتيق دريده
دردت به جانم ، قادان جانيما

با خاطري خوش ، تركي بخواني
مستفعلن فع ، مستفعلن فع
مهمان قوناق و اوتراق اقامت
يئيين سريع و آهسته آستا
گردهمآئي باشد قورولتاي
چاي رودخانه ، يازي بيابان
دورو زلال و دورغون راكد
گئرچك حقيقي، دوزگون چو صادق
آدا جزيره ، شاهين قارتال
گؤز چشم باشد ، گؤزلر دو ديده
سؤيمك تنفّر ، نفرين قارقيش
قارقا كلاغ و شاهين توغان
ميوه يئميش و بِه است هئيوا
مادر آنا و آباجي خواهر
بن بست ديبسيز ، كويچه است دربند
ال دست،قيچ پا، قول بازو ، سر باش
جان اؤز،داماررگ،آل سرخ،خون قان
هامون جلگه ، حلقه است جرگه
جوشان قاينار،سوتشير،سوآب است
بردم آپارديم ، اوچدوم پريدم
آيدين زلال و آي ماهتاب است
بشكسته سينما ، بگرفته آلما
لشكر قوشون و سردار قاراوول
دامو جهنم ، اوچماق جنّت
تاراج چيدن ، تاراق شانه
گئي نيك باشد ، زشت است ياووز
سرشيرقايماق،سوتشير،قاتيق ماست
دوتماق گرفتن ، قيرماق بُريدن
تبعيد سورگون ، صدّيق دوزگون
اول تك دوغولماز دونياده بيرده
افسرده سوسغون ، اِستاده دورغون
يان ـ يؤره اطراف ،بوجاق گوشه
ساغليق سلامت ، آسقيرما عطسه
گؤز چشم و عينك گويند: گؤزلوك
دريا دنيز و نهر آرخ ، چاي رود
دونيا ياراماز انسانا بير آن
پُررو است سيرتيق، قيرتيق بُريده
آ در كنارم ، گل بير يانيما

باب1،واژگان تركي (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)

شنبه 19 مرداد 1392برچسب:,

:: 18:28 :: نويسنده : داوود بدرزاده

باب1. واژگان ناب تركي (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
چون بياموزي زبان ديگري جز مادري
برگشائي روي خود دروازه هاي ديگري
گويمت از واژگان ناب تركي، گوش كن
فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلاتن ، فاعلن
سيب آلما و اريك زردآلو، قاوون خربزه
هئيوا به ، انگور اوزوم، دال شاخه ، دادلي بامزه
ايستي گرما و سويوق سرما ، ايليق با اعتدال
آست پائين ، اوست بالا ، اؤن جلو و پشت دال
ديز زانو،ديش دندان،ريش ساققال،ديل زبان
بازو قول،گردن بويون،كيپريك مژه،پاشنه دابان
قاش ابرو،چشم گؤز،بورون دماغ وگوش قولاق
دست ال ، انگشت بارماق ، لب دوداق و پا آياق
مه دومان،باران ياغيش،قار برف و شاختا سوز سرد
قايغي غم ، زخمه يارا ، تاول سولوق و آغري درد
اؤلكه كشور ، بؤلكه استان ، شهر باليق ، كند ده
بوغ بخار و سوز شاختا ، چن ـ دومان هر دوست مه
خاك توپراق است و آتش اود ، سو آب و باد يئل
گيسوساچ،توك موي،سانجاق گيره باشد، زلف تئل
آسمان گؤي ، يئر زمين ، دريا دنيز ، كؤوشن فلات
نان چؤرك ، ميوه يئميش ، تازه يئني ، مانده بايات
آتش عشقت مرا سوزاند در هر صبح و شام
من گئجه گوندوز سنين سئوگي اودوندا يانميشام
قارين اشكم،آرخا پشت و سينه كؤكسو، دل كؤنول
كوه داغ ، چشمه بولاق ، دؤش دامنه و غار كؤوول
شير آسلان ، قوش پرنده ، آهو جئيران ، مار ايلان
گاواينك،گربه پيشيك وموش سيچان،شاهين توغان
دي دونن، فردا يارين ، امروز بوگون ، امشب گئجه
روزگون،آي ماه و ايل سال و يوز ايلليك يك سده
سوچ گناه ، دامو جهنم ، آتش اود، اوچماق بهشت
ياخشيراق باشد نكوتر ، ياخشي خوب و پيس زشت
روز گوندوز ، شب گئجه ، آخشام غروب و دان سحر
سوروجو راننده و مركب بينيت ، تاير تكر
پنجره آچيشقا و قاپي در و كليد آچار
بسته باغلي ، باز آچيق و گن گشاد و تنگ دار
مس پاخير ، نقره گوموش ، آهن دمير ، آلتين طلا
سونسوز ابتر ، ته تغاري سون بئشيك ، كودك بالا
آبي گؤي ، آل سرخ و ياشيل سبز و ساري زرد رنگ
كرپيج آجر ، ماسه قوم ، توپراق خاك و داش سنگ
گلدي آمد ، گئتدي رفت و ايچدي نوشيد ، قالدي ماند
يازدي بنوشت و آپاردي برد و اوچوتدو پراند
گئتميش ايدي رفته بود و گؤرموش ايدي ديده بود
وئرميش ايدي داده بود و درميش ايدي چيده بود
گول بخند ، آغلا بگري و دور بمان و قاچ بدو
باخ ببين و چيخ برو بالا و يئن پائين برو
دل ز دستم رفت ، اما اي گل من! نآمدي
كؤنلوم الدن چيخدي گئتدي ، آمما او گول گلمه دي
بير،ايكي،اوچ؛دؤرد،بئش،آلتي؛يئددي،سكگيز؛دوققوز،اون
يك،دو،سه،چار؛پنج و شش،هفت؛ هشت و نه ده،حفظ كن
بيست ايگيرمي ، سي اوتوز، چل قيرخ و پنجاه اللي دان
شصت آلتميش، يئتميش هفتاد ، سكسن هشتاد بربخوان
گر تو خواهي آوري اعداد تركي را به كار
هم ، نود دوغسان و يوز صد ، مين هزار آيد شمار
لر نشان جمع و سيز معناي نفي اندر بيان
ائللر اقوام ، دختران قيزلار و ديلسيز بي زبان
صادقم كو مانده ام از يار خود اندر فراق
صادقم كيم قالميشام من سئوگيليمدن چوخ اوزاق
قيش زمستان ، عيد بايرام ، ياز بهار ، پائيز گوز
ياخشيليق خوبي بود ، دالدا نهان و صورت اوز
بوغچا بقچه ، گيره سانجاق ، باغلا بند و وا كن آچ
گوزگو آئينه بود ، شانه داراق و گيسو ساچ
نيزه ميزراق است و قالخان هم سپر ، چاليش جنگ
چاغ زمان ، زود ائرته ، گئج دير است و تأخير هم ديرنگ
سردسير يايلاق و كؤچمه كوچ و قيشلاق گرمسير
كوه داغ و دشت كؤشن ، يورد خانه ، يول مسير
ييغما يغما ، جمعيت ييغوا و ييغجام جمع و جور
نان چؤرك ، ياپماق نان پختن شود ، تندير تنور
«يئل ، يئلك ، يئلپيك و يئلكان» ، گر بخواهي اين بدان
«باد» و «پر» ، هم «باد زن» وآن ديگري هم «بادبان»

چیلله گجه نین تورکی اس ام اس لری

شنبه 19 مرداد 1392برچسب:,

:: 9:29 :: نويسنده : داوود بدرزاده

SMS چيلله گئجه سي-اس ام اس شب یلدا

يئنه پاييز قورتولدو. يئنه چيلله گئجه سي گلدي. بو گئجه نين دب لري آذربايجان ميللتينين ان گؤزل دب لريندن ساييلير. بو گئجه ده توركي SMS لر له يولداشلاريميزي ياد ائيله ماق ياخشي اولار !

نئچه توركي SMS چيلله گئجه سي اوچون تاپديم، دئديم بورادا يازيم، بلكه نئچه نفر ده سئوگيليسينه توركي SMS يوللاماق ايسته ين اولدي !

بو گئجه آلميشام چيلله قارپيزي
سالميشام چايدانا ياشيل يارپيزي
هر زاديم وار فقط يوخدو سئوگيليم
آللاهيم سن يئتير ، من سئون قيزي
Bu gecə almışam çillə qarpızısalmışam çaydana yaşıl yarpızıhər zadım var fəqət yoxdu sevgilimAllahım sən yetir mən sevən qızı
***
يئنه گليب دي چيلله … يارا دئديم كي دينله … قوي بير اوپوم من سني … ووردي اوزومه شيلله!
yenə gəlibdi çillə … yara dedim ki dinlə … qoy bir öpüm mən səni … vurdu üzümə şillə!
***
گليب يئتيشدي چيلله … بو آخشام مني دينله … چوخلو سئويرم سني … هي دئمه سؤزدي ديلده gəlib yetişdi çillə … bu axşam məni dinlə … çoxlu sevirəm səni … hey demə sözdü dildə
***
چيلله گئجه سينده سنه بير قيرميزي قارپيز آروزلاييرام ، اومودوم وار شاد گونلرين بو گئجه تك
اوزون و زيندگانليغين بركتلي اولسون . **چيلله گئجن موتلو اولسون**
çillə gecəsində sənə bir qirmizi qarpız arzulayıram və ümüdüm var şadgünlərin bu gecə tək uzun və zındəganlığın bərəkətli olsun . ** çillə gecən mutlu olsun

.*"’"**…….**"’"*.
*.          چيلله گئجه ز .*
*.            موبارك .*
          "*.     .*"
               "."

      "*. چيلله گئجه سي سيزه موتلو اولسون *"

.*"’"**…….**"’"*.
*.  Çillə gecəz .*
*. Mübarək .*
          "*.     .*"
               "."

Çillə gecəsi sizə mutlu olsun
***
بولودوز ياغار اولسون ، سولاريز آخار اولسون ، اوجاقيز يانار اولسون ، "چيلله گئجه نيز موبارك اولسون
buluduz yağar olsun . sularız axar olsun . ocağız yanar olsun . ÇİLLƏ GECƏNİZ MÜBARƏK OLSUN
***
پاييز گئدير ، سونرا بوران قار گلير ، سوفرالارا حالوا ، قارپيز ، نار گلير ، چيلله گئجه ائل اوباني شاد ائديب ، بيزيم يوردا ائله بيل باهار گلير …
چيلله گئجه نيز قوتلو اولسون.
payiz gedir sonra boran qar gəlir . sufralara halva qarpız nar gəlir. çillə gecə el obanı şad edib . bizim yurda elə bil bahar gəlir çillə gecəz qutlu olsun
***
بير گون اولاجاق ، گون چيخاجاق ، داريخما ، گوللر آچاجاق ، ياز گلجك يوردا ، داريخما . " چيلله گئجه نيز موبارك اولسون"
bir gün olacaq . gün çixacaq . darıxma … güllər açacaq yar gələcək yurda . darixmaçillə gecəsi mübark olsun
***
اورگينيز ياي كيمي ايستي اولسون ، قيشلارينيز سويوق اولسادا ، گونشسيز اولماسين
شن گونلرينيز، چيلله گئجه لرينيزجه اوزون و چيلله گئجه نيز ، گؤزل گونلرجه موتلو اولسون
ürəyiniz yay kimi isti olsun . qışlarınız soyuq olsada . günəşsiz olmasınşən günləriniz çillə gecələrinizcə uzun və çillə gecəniz gözl günlərcə mutlu olsun
***
يالنيزام يالنيز … آلميشام قارپيز … يئماغا كيمسه يوخ … گل بيزه آي قيز
yalnızam yalnız … almışam qarpız … yemağa kimsə yox … gəl bizə ay qız
***
گول اوزونوز انار كيمي قيرميزي ، گئجه نيز چيلله قارپيزي كيمي شيرين ، گولماغينيز پوسته كيمي داواملي و عمرونوز چيلله گئجه سي كيمي اوزون اولسون .
gül üzünüz ənar kimi qirmizi gecəniz çillə qarpızı kimi şirin gülmağınız püstə kimi davamlı və ömrünüz çillə gecəsi kimi uzun olsun

رمضان بایرامینین تبریک اس ام اس لری

شنبه 19 مرداد 1392برچسب:,

:: 9:19 :: نويسنده : داوود بدرزاده

رمضان بایرامی-تورکی اس ام اس لر

Bir avuç dua, bir Qucaq sevgi, isti bir mesaj, xananız mesafeleri birleştirir gönülleri. kalbiniz nur,Rəməzan Bayramınız mübarek olsun.

بير اووج دعا، بير قوجاق سئوگي، ايستي بير مئساژ، باغلايار مئسافت لري بيرلشديرير كؤنول لري. قلبيز نور، رمضان بايراميز موبارك اولسون!

Kardeşliğin doğduğu, sevgilerin birleştiği, bəlkə durğun, bəlkə yorğun, yine de mutlu, yine de umutlu, yine de sevgi dolu bayramlar diləyirəm!

قارداشليغين دوغدوغو، سئوگي لرين بيرلشديغي، بلكه دورغون، بلكه يورغون، يئنه ده موتلو، يئنه ده سئوگي دولو بايراملار ديله ييرم! رمضان بايراميز قوتلو اولسون !

*********************************************************

Bir avuç dua, bir Qucaq sevgi, isti bir mesaj, xananız mesafeleri birleştirir gönülleri. kalbiniz nur,Rəməzan Bayramınız mübarek olsun.

*********************************************************

Bin damla sərilsin üreğine, bin mutluluk dolsun könlüne, bütün xəyallerin gerçek olsun, duaların kabul olsun bu bayramda… Ramazan Bayramın mübarek olsun!

مين داملا سريلسين اوره گينه، مين موتلولوك دولسون كؤنلونه، بوتون خيال لارين گئرچك اولسون، دعالارين قبول اولسون بو بايرامدا... رمضان بايرامين موبارك اولسون!

*********************************************************

Bir Ramazan Bayramı daha geldi. Bu bayramın öncelikle milletimize, İslam alemine ve de insanlığa hayırlar getirmesini Yüce Allah’tan diliyoruz

بير رمضان بايرامي داها گلدي. بو بايرامين اولجه ميللتيميز، اسلام عالمينه و انسانليقا خئير لر گتيرمه سيني اوجا تانري دان ديليوروم. رمشان بايراميز قوتلو اولسون!

*********************************************************

Kardeşliğin doğduğu, sevgilerin birleştiği, bəlkə durğun, bəlkə yorğun, yine de mutlu, yine de umutlu, yine de sevgi dolu bayramlar diləyirəm!

*********************************************************

Damağınızı, ruhunuzu və ətrafınızı dadlandıran, gerçekten güzel və bereketli bir bayram dileriz.

داماغينيزي، روحوزو و اطرافينيزي دادلانديران، گئرچكدن و بركتلي بير بايرام ديله ييرم! رمشان بايراميز قوتلو اولسون!

*********************************************************

Güzellik, birlik, beraberlik dolu, her zaman bir öncekinden daha güzel ve mutlu bir Ramazan Bayramı diliyoruz. Büyüklerimizin ellerinden küçüklerimizin gözlerinden öpüyoruz.

گؤزلليك، بيرليك، برابرليك دولو، هر زامان بير اولليكدن داها گؤزل و موتلو بير رمضان بايرامي ديله ييرم. بؤيوك لريميزين اللريندن كيچيكلريميزين گؤزلريندن اؤپورم!

*********************************************************

Kainatın yaratıcısı ve alemlerin Rabbi yüce Allah'a sonsuz şükürler olsun! bereketiyle ، bolluğuyla gelsin ، تام insanlık için hayırlara vesile olsun. Ramazan bereketiyle, bolluğuyla gelsin, tüm insanlık için hayırlara vesile olsu

كائناتين ياراديجيسي و عالملرين ربي اوجا تانريدان سونسوز شوكورلر اولسون! رمضان بركت ايله، بوللوغو ايله گلسين، تامام انسانليق اوچون خئيرلره وسيله اولسون! رمضان بايراميز قوتلو اوسون!

*********************************************************

Sevgi söze dolarsa dua olur, dua Allah'a ulaşırsa nur olur, aynı yolda birleşen dualarımızın nur'a dönüşüp Rabbimize ulaşması dileği ile Bayramın Kutlu Olsun

سئوگي سؤزه دولارسا دعا اولار، دعا اللها چاتسا اور اولار، عئيني يولدا بيرله شن دعالاريميزين نورا دؤنوب ربيميزه چاتماسي ديله يي ايه بايرامين قوتلو اولسون!

*********************************************************

Allahın rahmeti üzerine olsun. gelen iyilik Allahtandır ، bütün kötülükler nefsindendir. Sana gelen her iyilik Allahtandır, bütün kötülükler nefsindendir. Mekanın cennet yuvan huzurlu kalbin dolu mübarek olsun.. Mekanın cennet yuvan huzurlu kalbin Allah ile dolu bayramın mübarek olsun

الله رحمتي اوزرينه اوسون، سنه گلن هر ياخشيليق الله داندير، بوتون پيسليك لر نفسينده دير. مكانين جنّت، يووان حضورلو قلبين الله ايله دولو، فيطر بايرامين موبارك اولسون!

جمعه 18 مرداد 1392برچسب:,

:: 10:55 :: نويسنده : داوود بدرزاده

اَليمي گوللره چكديم سني احساس ائلديم

قولاق آسديم يئله آوازيني احساس ائلديم

آنا جان دردين آليم جان سنه قوربان جانيم

آنا جان آغرين آليم جانينه قوربان جانيم

گؤزومون نورو حياتيم شمعي جانيم داياغيم

گؤروره‌م سن‌سيز ائوي هئچ يئره گئتمير آياغيم

هم آنايدين هم آتا هم‌ده باجي هم قارداش

هم معلم همي عاليم همي جانان يولداش

سن بيليردين دؤزوموم يوخ‌دور منيم قاچدين آنا

اؤلومو گؤردون او مئهرينله قوجاق آچدين آنا

يانديم ائي واقتي ائشيديم كي گئديرسن سفره

ندن آخار چاليشيردين تلسيردين سفره

سن سئويندين گئده‌سه‌ن بس نيه من يانديم آنا

سن گئدن‌دن سورا گؤردوم گئنه تك قالديم آنا

چوخ اوشاق گؤرموشدوم كي آناسي گئتميشي‌دير

آغلاييردي اودا من تك ائله بيل ايتكيني‌دير

قيساجا سؤزلريني قلبيمه هكك ائيلميش‌سه‌ن

كيم دانيشديقجا دوشورسه‌ن يادا گؤر ن ائيلميش‌سه‌ن

نيه گئتدين مني قويدون گؤزوم آغلار قال‌سين

بالام آغلار باجيم و قارداشيم آغلار قال‌سين

كاش اولاي‌دي قاراگون سن‌ده قاليردين من‌دن

كاش گؤريديم سني هرده‌م دانيشايدين من‌دن

آنا دئييلر كي آياق آلت‌دا بئهيشتين واردير

توت اَليم‌دن آنا بيليرم منه عشقين واردير

əlimi güllərə çəkdim səni ehsas elədim

qulaq asdım yelə avazını ehsas elədim

ana can dərdin alım can sənə qurban canım

ana can ağrın alım caninə qurban canım

gözümün nuru həyatım şamı canım dayağım

görürəm sənsiz evi heç yerə getmir ayağım

həm anaydın həm ata həmdə bacı həm qardaş

həm müəllim həmi alim həmi canan yoldaş

sən bilirdin dözümüm yoxdur mənim qaçdın ana

ölümü gördün o mehrinlə qucaq açdın ana

yandım ey vaxtı eşidim ki gedirsən səfərə

nədən axar çalışırdın tələsirdin səfərə

sən sevindin gedəsən bəs niyə mən yandım ana

sən gedəndən sora gördüm genə tək qaldım ana

çox uşaq görmüşdüm ki anası getmişidir

ağlayırdı oda mən tək elə bil itkinidir

qısaca sözlərini qəlbimə həkk eyləmişsən

kim danışdıqca düşürsən yada gör n eyləmişsən

niyə getdin məni qoydun gözüm ağlar qalsın

balam ağlar bacım o qardaşım ağlar qalsın

kaş olaydı qaragün səndə qalırdın məndən

kaş görəydim səni hərdəm danışaydın məndən

ana deyilər ki ayaq altda behiştin vardır

tüt əlimdən ana bilirəm mənə eşqin vardır

آسلی و کرم

جمعه 18 مرداد 1392برچسب:,

:: 10:49 :: نويسنده : داوود بدرزاده

بوردا بير سئوگي ياتار

اصلي و كرم» ناغيليني بير چوخوموز ائشيتميش و يا اوخوموشوق. بو ناغيلين چرده‌يي*، «كرم» آديندا بير موسلمان« توركون،« اصلي» آديندا بير مسيحي ارمني قيزا اولان عشقيني آنلادير. بو ناغيل، بير توركون بير ارمنييه بو قدر تميز بير سئوگي بسله‌يه بيلمه‌سييله بيرليكده، اصلي‌نين كشيش اولان باباسينين بونا كسگين موخاليف چيخماسي ايله، بو تميز سئودايي، نيسگيللي بير عاقيبته دوچار ائتديگيني گؤسترير. ايكي سئوگيلي‌يي بيربيريندن اوزاق توتماق اوچون، عاييله‌سيني گؤتوروب يوللارا دوشن كشيشي، كرم هئچ يورولمادان تعقيب ائدير. كشيش، بو عشقين صميميتي‌نين قارشيسيندا چاره‌سيز قالينجا، اصلي‌يي توخونولماغا* قارشي طلسم ائله‌يير. كرم نهايت اصلييه اولاشير آمما اونا توخونونجا اود توتوب يانير. اصلي‌ده يانير و بئله ليكله بو سئودا، بابانين عينادكار خويلارينا* قوربان گئدير.

اصلي‌نين آتاسينين «قره‌مليك» آدي و يا لقبيني داشيديغي دئييلير. ايندي ايسه بو آددا، تبريزين غربينده بير قديمي يئرلشيم يئري* و اونون‌دا ياخينليغيندا اصلي و كرمه عاييد اولدوغو سؤيله‌نن ايكي مزار واردير.

بو يازيدا اساس آلديغيم «قره‌مليك محله‌سي»نين، حتي قديم زامانلاردا بير پادشاهين گتيرتديگي بؤيوك بير ارمني قافيله‌سينين، بورايا يئرلشمه‌سييله دوزلديگي ايديعا ائديلير. بونلار و بنزر حيكايه‌لر، نه اولورسا اولسون، ايندي قره‌مليك محله‌سي، اصلي و كرمين روحونو داشيماقلا بيرليكده، بوتونويله موسلمان-تورك اينسانلاردان تشكيل تاپير

سون زامانلارا قدر بير كند ساييلان قره‌مليك، بير بيرلريني تانييان و ياخين ايليشكيلري* اولان اينسانلاري و تبريز كيمي، تاريخده دونيانين گؤزده اولان بير شهرينه ياخين اولماسي سايه‌سينده، ده‌ييشيك ايدئولوژي و آنلاييشلارا صحنه اولموش و تأثير گوجونو –مثبت و يا دا منفي- گؤسترميشدير. ياخين تاريخه عاييد اولان مشروطه حركتلري، آذربايجان دئموكرات فيرقه‌ سي جريانلاري، و 57 اينقيلابي، بونون گؤسترگه‌لريدير

قره‌مليك» قونوم* اعتيبارييله گونئيدن گوجووار و راواسان، شرقدن شام قازان و خانه‌سازي (پيچيلر)، قوزئيدن آجي چاي و فورودگاه، غربدن مايان كند و محله‌لرينه دايانماقدادير. قره‌مليگين نوفوسو30000 حودودينده‌دير و يئتيشديريب مملكته تقديم ائتديگي آيدين، روحاني و بيلگين ساييسي، نوفوسونا گؤره ياخشي سطحده‌دير.

محله، بابا-بالا ديكتاتوريسي زامانيندا يئتيشيلمه‌ييب، حتي دؤوره‌سينه –قره‌مليكلي‌نين چاليشماسينا مئيدان وئريلمه‌ين شكيلده- صنعتي مركزلر قورولاراق و دمير يولويلا شهره اولان طبيعي باغلانتيسي كسيله‌رك، محروميتده قالميشدير. ديگر طرفدن‌ده، آجي چايين طبيعي دورومو، بير زامانلار سويو حيات بسله‌يه بيلركن، يوخاري اللرده قورولان گركسيز سدلرله آخينتي‌نين كسيلمه‌سييله، كارخانالارين شيميايي ضاييعاتي و فاضلاب تؤكونتولرييله شديداً خطره دوشوب و بو وضع، محله‌نين هاوا، توپراق و سو تميزليگينه و اكينچي‌ليگه، اوزون مودّتده ضرر وئرمكده‌دير.

شهر اينسانلاري، دونيايا آياق اويدورماق* تحوّولاتيندا، حتي بعضي ميللي و ديني ده‌يرلردن* هزينه وئرمكده ايكن*، داها تميز و صميمي قالان محله‌نين حاققي، بو اولماماليدير.

هر شئيه رغماً، «قره‌مليك»، الينده توتماغا چاليشديغي طبيعي و اينساني گؤزلليك‌لرييله، «ايپك يولو» و يا «ترابزون يولو» اولاراق ياد اولونان و تبريزدن باشلاييب محله‌دن گئچه‌رك، يوزلرجه كيلومئتير باشقا بير شهر آدينا تاخيلمادان* –بو قدر شهر اولدوغونا رغماً- گئده بيلمه‌نين ساغلاديغي آيدينليغي و تيجارت پيشه‌ليگي ياشاميش و ياشاياجاقدير. والحاصل؛

« قره‌مليك» گؤزلدير.

رسول داغسر (توفارقانلي)

چردك: هسته

توخونماق: اَل وورماق

خوي: خلق و خوي

يئرلشيم يئري: سكونت يئري

ايليشكي: رابيطه

قونوم: موقعيت

آياق اويدورماق: هماهنگ اولماق

ده‌ير: ارزيش

ايكن،يكن: اولدوغو حالدا، در حاليكه

تاخيلماق: ايليشيب قالماق

الفبای تورکی استانبولی با علایم ipa

دو شنبه 14 مرداد 1392برچسب:,

:: 18:18 :: نويسنده : داوود بدرزاده

67 - الفبای ترکی استانبولی به همراه علایم IPA آنها

نویسنده :حسین ساعدی

الفبای ترکی یک الفبای آوایی (sesçil alfabe) است یعنی حروف (و کلمات) همان‌گونه که تلفظ می شوند نوشته می شوند بنابراین با یادگیری حروف الفبا مشکلی در تلفظ کلمات نخواهید داشت. الفبای ترکی استانبولی 29 حرف دارد که 8 حرف آن صدادار (مصوت یا واکه - ünlü) و بیست‌و‌یک حرف آن بی‌صدا (صامت یا همخوان - ünsüz) هستند.. حرف ğ ، گ نرم (yumuşak ge) نام دارد به تنهایی یک واج مستقل به شمار نمی‌رود، در ابتدای کلمات نمی‌آید و همیشه پس از واکه‌ها می آید. برای دیدن نشانه‌ها و تلفظ الفبای بین‌المللی آوانگاری (IPA) می توانید به آدرس زیر مراجعه کنید :

http://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_phonology

راهنمای تلفظ واکه های ı- ö- ü که در فارسی وجود ندارند:

ı : تلفظ آن تقریبا مانند حرف i کوتاه (ای) است با این تفاوت که در تلفظ i زبان به سمت جلوی دهان کشیده می شود اما در تلفظ ı به سمت عقب دهان جمع می شود. شبیه تلفظ واکه‌ی پایانی کلمه‌ی cousin در انگلیسی، qırx در ترکی آذربایجانی یعنی چهل. مثال : ılık ولرم-نیمه‌گرم، sarı زرد

ö: شبیه تلفظ o هست با این تفاوت که زبان باید به سمت جلوی دهان- تا نزدیکی دندان های پیشین پایین- کشیده شود. این حرف در زبان آلمانی هم وجود دارد. مثال : göz چشم، söz سخن

ü: حالت لب ها و دندان در تلفظ ü شبیه حالتی است که در تلفظ u می یابد اما زبان باید به سمت جلوی دهان – تا نزدیکی دندان های پیشین – کشیده شود. این حرف در زبان آلمانی هم وجود دارد. Üç سه، ütü اتو

گاه برای کشیده نشان دادن واکه بر روی آن علامت ˆ قرار می دهند. مثال : ȃlȃh هنوز، hala خاله ، ȃlem عالم جهان، alem پرچم علم، ufȗnet عفونت

درس اول - الفبای تورکی استانبولی

دو شنبه 14 مرداد 1392برچسب:,

:: 18:5 :: نويسنده : داوود بدرزاده

 - درس اول -الفبای ترکی استانبولی - قسمت اول

نویسنده :حسین ساعدی

1 – a: آ ، آی کوتاه

آد

اسم

2- b : ب

baba

بابا

3 – c: ج

can

جان

4- ç : چ

çam

چام

کاج

5 – d: د

dal

دال

شاخه

6- e : نماینده دو حرف اِ و اَ هست. چون در ترکی استانبولی بین این دو حرف تفاوت زیادی نیست به این خاطر فقط یک حرف برای این دو صدا انتخاب شده است. در ترکی آزربایجانی حرف e صدای اِ و حرف ə صدای اََ می دهد.

sen	سَن	تو
elçi	اِلچی	سفیر، نماینده
demir	دَمیر	آهن

7 – f: ف

felek

فلک

8- g : صدای گ و ق می دهد.

gelin	گَلین	عروس
dalga	دالقا	موج

9 – h: صدای ه می دهد.

hayal

هایال

خیال

10- ı : این صدا در فارسی وجود ندارد. علامت فونتیک آن /ɯ/ است. صدای اول کلمه انگلیسی earth این حرف است. اگر این کلمه را با حروف ترکی بنویسیم می شود ırs . و یا کلمه press با حروف ترکی می شود pıres .

ışık	اېشېک	روشنایی
yılan	یېلان	مار

11 – i: صدای ای می دهد. مثل ای در پیر اما کوتاه

bir

بیر

یک

12- j : ژ

jest

ژست

13 – k: ک : گاهی مثل ک در کوه 1و گاهی مثل ک در هیچ‌کس 2

kim	کیم (نوع 2)	چه‌کسی
kan	کان (نوع1)	خون

14 – l: ل

liman

لیمان

بندر

15 – m: م

maç

ماچ

مسابقه (ورزشی)

16 – n: ن

nasıl	ناسېل	چطور - چگونه
son	سون	پایان

17 – o: صدای اّ می دهد. مثل اٌ در گُل

sol	سُل	چپ
kol	کُل	بازو

18 – ö: در فارسی وجود ندارد این حرف شبیه حرف o هست با این تفاوت که در تلفظ این حرف لب ها نسبت به o کمی جمع ترو بسته تر می شوند. برای فهم این حرف از دوستان ترک زبان خود کمک بگیرید.

ördek	اؤردَک	اردک
özellikle	اؤزَللیکلَ	به خصوص

p -19 : پ

pazar	پازار	یکشنبه
ip	ایپ	طناب

20 – r: ر

mor	مُر	بنفش
yorgun	یُرقون	خسته

21 – s : س

serin	سَرین	خنک
son	سون	پایان

22 – ş: ش

şaka	شاکا	شوخی
şapka	شاپکا	کلاه

23 – t: ت

tarak	تاراک	شانه
at	آت	اسب

24 – u: او مثل او در دور البته کوتاه تر

su	سو	آب
bu	بو	این

قسمت دوم :

- الفبای ترکی استانبولی - قسمت 2

نویسنده :حسین ساعدی

3413 بازدید

تاریخ:دوشنبه 29 آبان 1391-08:18 بعد از ظهر

25 – ü : اۆ این حرف در فارسی وجود ندارد. این حرف شبیه حرف u هست با این تفاوت که در تلفظ این حرف لب ها کمی جمع تر و بسته تر (مثل حالت فوت کردن !) می شوند. برای فهم این حرف از دوستان ترک زبان خود کمک بگیرید.

ütü	اۆتۆ	اتو
üç	اۆچ	سه

26 – v: و مثل و در ساوه

varlık	وارلېک	دارایی
veri	وِری	داده

27 – y: ی مثل ی در یخ

yazmak	یازماک	نوشتن
bayram	بایرام	عید

28 – z: ز

az	آز	کم
tuz	توز	نمک

29 – ğ: اسم این حرف yumuşak ge یا g نرم هست.

این حرف بعد از مصوت ها می آید. کلمه ای با این حرف شروع نمی شود.

اگر قبل از مصوت های کلفت بیاید، مصوت را به شکل کشیده تلفظ می کنیم. به عبارتی حرف قبل از ğ را کمی می کشیم.

مصوت های کلفت : a,ı,o,u

a	ağaç	آآچ	درخت
ı	yığın	یېېن	توده
o	soğuk	سووک	سرد
u	uğur	اووور	شگون، برکت

برای مثال اگر بخواهیم کلمه دوران در فارسی رو به شکل الفبای ترکی بنویسیم می شه : doğran

(تلفظ به شکل دووران )

لازم به توضیح است بعضی جاها نوشته می شه در این حالت صدای غ می دهد در حالی که این گونه نیست. یا ممکن است مثلا کلمه soğuk را به شکل سویوک بنویسند که اشتباه است.

کلمه soğuk مثل این است که شما کلمه souk را تلفظ کنید با این تفاوت که کمی o را کشیده تلفظ می کنید. تلفظ این کلمه عینا مقل تلفظ شهر میانا هست.

در ترکی آزربایجانی اکثر این حالت ها صدای غ می دهد (البته نه همه‌اش).

	ترکی استانبولی	ترکی آزربایجانی
dağ	داا	داغ	کوه
Ağaç	آآچ	آغاچ	درخت

اگر قبل از مصوت های نازک بیاید، مصوت را به شکل کشیده تلفظ می کنیم. به عبارتی حرف قبل از ğ را کمی می کشیم.

مصوت های نازک : e,i,ö,ü

e	eğilmek	اَییلمَک	خم شدن
i	iğne	ایینه	سوزن
ö	öğrenci	اؤورنجی	دانش‌آموز
ü	düğme	دۆۆمَ	دکمه

حرف ğ بعد از سه مصوت i,ö,ü باز هم به کشیده شدن این سه مصوت را در پی دارد.

برای مثال تلفظ öyrenci به جای öğrenci اشتباه است زیرا آمدن ğ یعنی حرف ö کشیده تلفظ شود نه اینکه حرف y تلفظ شود ! این ها اشتباهاتی است که بعضا مشاهده می شود.

اما بعد از حرف e در اکثر موارد صدای ی (مثل ی در یخ) تولید می کند.

نظر خود بنده این است که در مواردی که بعد از صدای e صدای y داریم، حرف ğ می آید. (اکثرا موقعی که دو مصوت کنار هم هستند (اولی e هست) و حرف ی در وسط قرار می گیرد به جای y از ğ استفاده می شود)

eğer	اَیَر	اگر
eğitim	اِییتیم	پرورش
eğri	اَیری	کج

نکته :هر گاه علامت ^ روی حروف قرار بگیرد نشانگر این است که آن حرف باید کمی کشیده شود

مثا ل : alem پرچم، علم،lem â : عالم، دنیا

فارسی را پاس داریم ، تورکی را ترک کنیم

چهار شنبه 26 تير 1392برچسب:,

:: 7:10 :: نويسنده : داوود بدرزاده

فارسی را پاس بداریم تورکی را ترک کنیم

1.فارسی را بعنوان33مین گویش عربی(گویش:لهجه),پاس بداریم ترکی را بعنوان سومین زبان زنده و توانمند دنیا ترک کنیم.
2.پارسی را با 60 میلیون متکلم پاس بداریم ،ترکی را با 500میلیون متکلم ترک کنیم!!!! آیا این انصاف هست؟
3.پارسی را با 2500سال قدمت پاس بداریم ،ترکی را با 7200سال قدمت ترک بکنیم.
4. پارسی را با4000واژه اصیل پاس بداریم اما تورکی را با ۱۰۰.۰۰۰واژه اصیل ترک... بکنیم.
5.پارسی را با 60تا70فعل اصلی پاس بداریم ،تورکی را با3500فعل اصلی ترک بکنیم.
6.پارسی را با 350فعل غیر اصلی پاس بداریم ، تورکی را با ۲۴.۰۰۰فعل غیر اصلیترک بکنیم.
7.پارسی را با 11زمان فعلی پاس بداریم، تورکی را با 46 زمان فعلی ترک بکنیم.
8.پارسی را که 7%از کلماتش ریشه دارند پاس بداریم، تورکی را که 100%ازکلماتش ریشه دارند را ترک بکنیم
9.پارسی را بعنوان زبان اقلیت مردم ایران پاس بداریم، تورکی را بعنوان زبان اکثریتمردم ایران ترک بکنبم
10.پارسی را با 6 آوا پاس بداریم ، تورکی را با 9 آوا((کاملترین آوای خلقت))ترک بکنیم
11. پارسی را بعنوان زبان محلی پاس بداریم ، تورکی را بعنوان زبان بین المللی ترکبکنیم.
12. پارسی را بعنوان گلچینی از زبانهای دیگر پاس بداریم ، تورکی را بعنوانشاهکارزبان و ادبیات بشری ترک بکنیم.
13. پارسی را بخاطر عدم کارائی کامپیوتری پاس بداریم، تورکی را بعنوان استانداردپایه فونتیکی ویندوز ترک بکنیم.
۱۴ .بارسی را برای زبان شعر باس بداریم ترکی را بعنوان زبان ارسال دیتاهای رادارهای جهان ترک بداریم
15. پارسی زبان معدودی افغانی و تاجیکی راپاس بداریم، تورکی زبان استاندارد یونسکو در اروپا و آمریکا را ترک بکنیم.
16. پارسی را با ۹۷.۰۰۰عنوان کتاب در دنیا پاس بداریم، تورکی را با۴۵۰.۰۰۰ عنوانکتاب در دنیا ترک بکنیم.
17. پارسی را که هرگز خط نگارش نداشته پاس بداریم، تورکی صاحب اولین، دومین و سومین خط بشری را ترک بکنیم.
18. پارسی را با 3 درجه صفت پاس بداریم ، تورکی را با5 درجه صفت ترک بکنیم.
19. پارسی با شاهنامه ای ملحمه سرا پاس بداریم، تورکی را با دَ دَ ه قورقودِ حماسه سرا ترک بکنیم.
20. پارسی عاری از قوانین آوایی را پاس بداریم، تورکی با قوانین ملود یک بین اصوات و حروف را ترکبکنیم!
...و و و .......!!!!!!!!!!See More

آزادسازي آزربايجان توسط امپراتوري عثماني- ژانويه ١٩١٥

یک شنبه 23 تير 1392برچسب:,

:: 16:40 :: نويسنده : داوود بدرزاده

آزادسازي نخست آزربايجان توسط اردوي امپراتوري عثماني- ژانويه ١٩١٥

مئهران باهارلي

نيروهاي عثماني در قرن بيستم دو بار اقدام به نجات آزربايجان و آزادسازي مركز سياسي آن تبريز كرده اند. بار نخست از اوائل ژانويه ١٩١٥ تا آخر همان ماه به مدت سه هفته و بار دوم از اوائل ژوئن سال ١٩١٨ تا اوائل ماه نوامبر همان سال به مدت چهار ماه و سه هفته. اين مقاله به بررسي اجمالي نخستين آزادسازي آزربايجان توسط اردوي امپراتوري عثماني مي پردازد.

شيطان سازي پان ايرانيستها و روس پرستها از عثماني

تاريخ قرون وسطي پر است از قتال، كشتارها و جنگهاي بيهوده و بيمعني بين توده هاي ترك ساكن در ايران-آزربايجان امروزي و قلمرو عثماني. متاسفانه در اكثر موارد مانند دوره صفويان، دسته اول مسبب و مسئول اصلي فجايع مذكور شمرده مي شود. اما تركهاي عثماني بويژه از آغاز قرن بيستم در رابطه با تركهاي ساكن در ايران و آزربايجان، سياستهاي بسيار درست و دور انديشانه اي انتخاب كرده و به صورت متحد و ضامن امنيت آنها عمل كرده اند. تاريخ رسمي دولت ايران و تاريخنگاري پان ايرانيستي، علي رغم اين واقعيت، اردوي عثماني در آزربايجان در دهه هاي نخستين قرن بيستم را "اشغالگر" مي نماياند. در حاليكه مردم ترك اين سرزمين آنرا "منجي" و "آزاديبخش" خود مي نامند. كمكهاي همه جانبه مجاهدين ترك عثماني به مردم آزربايجان در سالهاي حركت مشروطه٬ نجات آزربايجان شمالي در جنگ اول جهاني از اشغال روسيه تزاري، پايان دادن به قتل عام و كشتار خلق ترك در شمال آزربايجان توسط داشناكهاي ارمني، آزادسازي مناطق اشغالي آزربايجان از دست روسيه تزاري و نجات مردم آزبايجان از قتل عام داشناكهاي ارمني و جيلوهاي آسوري در سالهاي جنگ جهاني اول٬ تنها چند نمونه از ياري و اتحاد تركهاي عثماني با تركهاي ساكن در ايران و آزربايجان در حيطه آزاديها و امنيت عمومي آنها است. در سالهاي اخير نيز پان ايرانيستهاي بنيادگراي شيعي، "قصد عثماني براي انحلال ايران شيعي" را به اتهام "اشغالگري" آنها افزوده اند. چنانچه روحاني ترك تبار اما پان ايرانيست و بنيادگرا، خسروشاهي در اينباره چنين مي گويد: ("به علاوه آزربايجان شاهد بزرگ ترين يورش هاي سلاطين عثماني براي از ميان برداشتن و انحلال ايران شيعي و پس از آن قرار گرفتن در مركز نبردهاي نابرابر با روسيه تزاري بوده است. منبع: نهضت آزاديستان و شهيد شيخ محمد خياباني اثري جديد از استاد خسروشاهي(

مخفي نمودن و يا واژگونه نماياندن سياستهاي مثبت دولت عثماني در قبال مسائل ملي تركان ساكن در ايران و آزربايجان در ربع اول قرن بيستم، در ضمن يكي از مولفه هاي جعل و تحريف تاريخ ملت ترك و وطن آزربايجان توسط استعمار روس و فارس و ترك تباران فارس زده و روس پرست مي باشد. چرا كه سياستهاي عثماني و بويژه دو حركت اتحاد و ترقي و اتحاد اسلام نقش عظيمي در زدن نخستين جرقه خودآگاهي ملي تركي در ميان تركان آزربايجان – در هر دو مقياس نخبگان و توده مردم - و روند ملت شوندگي آنها به معني مدرن در اوائل قرن بيستم داشته است. برخي از اين تدابير و سياستهاي آينده نگرانه عثماني در آزربايجان چنين اند:

-ايجاد فضاي فرهنگي تركي در آزربايجان ، -انتشار نشريات تماما تركي زبان، -تاسيس مدارس تركي زبان در شهرهاي مختلف، -تشويق گذار به الفباي لاتيني تركي، -تشويق به تركي سازي نامهاي خارجي اماكن، -كاربرد زبان تركي در مناسبات رسمي (انجام سخنرانيها، صدور قبوض، نشر اعلانها، ...)، -تبليغ شعار اتحاد اسلام براي پايان دادن به اختلافات فرقه اي و مذهبي و فاناتيسم اسلامي كه عامل مهمي در جلوگيري از رشد شعور ملي تركي در ميان تركان آزربايجان بود، -طراحي پرچم مستقل براي آزربايجان براي نخستين بار در تاريخ، -سازماندهي مقاومت مسلحانه مردمي ترك در برابر متجاوزين ارمني-آسوري در مناطق غربي آزربايجان ، -مقابله با اشغال آزربايجان توسط روسيه تزاري، -آزادسازي بسياري از شهرهاي اشغال شده آزربايجان توسط اشغالگران روس و متحدان ارمني و آسوري آنها، -زمينه سازي ديپلماتيك براي تاسيس دولت محلي آزربايجان و حتي استقلال و يا الحاق آن به عثماني، -....

فتح نخست آزربايجان بدست اردوي نجات بخش عثماني: ۹ ژانويه ١٩١٥ تا آخر ژانويه ١٩١٥- سه هفته

در سال ١٩٠٩ روسيه تزاري به بهانه عدم وجود امنيت در تبريز، تمام آزربايجان را به اشغال خود درآورد و با مناطق سرحدي آزربايجان با عثماني همسايه گرديد. بدين ترتيب شمال غرب ايران عملا از قلمرو دولت ايران خارج شد. با آغاز جنگ جهاني اول در سال ١٩١٤و درگيري مستقيم عثماني و روسيه، دولت عثماني نتوانست حضور قواي نظامي روس در آزربايجان و در مرزهاي شرقي خود را تحمل كند. لذا از دولت قاجاريه –حكمران اسمي آزربايجان - خواستار خارج نمودن روسها از آزربايجان شد. دولت قاجاريه كه عملا حاكميتي در آزربايجان نداشت، مسأله را با روسها در ميان نهاد ولي روسها نه تنها به اين درخواست مشروع وقعي ننهادند، بلكه به تحكيم حضور نظامي خود، ماندگار كردن اشغال آزربايجان توسط اردوي تزاري اقدام نمودند. در اين راستا سرفرماندهي ارتش روسيه در قفقاز تصميم گرفت واحدهاي نظامي موجود در شمالغرب ايران را تحت عنوان (سپاه آزربايجان) به فرماندهي ژنرال چرنوزوبوف تقويت و تجديد سازمان دهد. از اهداف اصلي اين نيرو آماده كردن مقدمات براي گشودن جبهه اي جديد بر عليه عثماني از شرق و حفظ امنيت محور ارتباطي جلفا-خوي- سلماس و اورميه بود كه مسير مناسبي براي وصول به عراق امروزين و آبهاي گرم و بالفعل درآوردن جاه طلبيهاي ارضي روسيه تزاري محسوب مي شد. استقرار هواداران و عمال محلي مسيحي روسها يعني دستجات مسلح ارامنه و آسوريها در منطقه آزربايجان نيز بر اهميت اين كريدور افزود.

دولت عثماني كه حركات نظامي و سياسي روسيه و عمال مسيحي ارمني-آسوري آنها در آزربايجان را از نزديك رصد مي كرد، در اين اوان تصميم به اقدام يك جانبه و سد نمودن منويات روسيه در آزربايجان گرفت. متعاقبا دو ماه و يك هفته پس از درگيري رسمي امپراتوري عثماني در جنگ جهاني اول در اواخر ماه اكتبر سال ١٩١٤، روز ۹ ژانويه (۲۰ دي) سال ١٩١٥قواي متحده ترك (اردوي نجات بخش عثماني به همراهي نيروهاي مسلح مركب از تركان آزربايجان ) پيروزمندانه وارد شهر تبريز شد و با مناطق مرزي آزربايجان شمالي همسايه گرديد. حضور قواي عثماني در سال ۱۹۱٥ در تبريز، مركز سياسي آزربايجان كمتر از سه هفته ادامه يافت.

تركيب قواي متحد ترك (آزربايجان - عثماني) در نخستين آزادسازي آزربايجان

در دوره مورد بحث قاطبه سياسيون و نخبگان ترك آزربايجان ، عثماني و اردوي عثماني را – بر خلاف روسيه تزاري و اردوي روس- نه تنها اشغالگر نمي دانستند، بلكه نجات بخش ملت ترك و منجي آزربايجان مي شمردند. براي استفاده از اين تمايل و نيرو بود كه همزمان با آغاز جنگ جهاني اول و درگيري قواي روسيه و عثماني در خاك آزربايجان، مقامات عثماني در اقدامي اوليه و زمينه ساز، خطيب مشهور "عمر ناجي" را به آزربايجان فرستادند تا با متشكل كردن گروههاي پارتيزاني و مردمي تركان آزربايجان كه متحد طبيعي عثمانيان در مقابل قواي اشغالگر و متجاوز روسيه بودند، قسمتي از نيروهاي آنها را از جبهه هاي جنگ با عثماني بيرون نمايد. عمر ناجي همراه با روشني بيك، چركس ادهم و رشيد بيك به داخل آزربايجان آمد و ماموريت محوله را به خوبي انجام داد. عمر ناجي، افسر عاليرتبه عثماني، خطيبي برجسته و شاعر، عضو هئيت مديره جمعيت اتحاد و ترقي، از اعضاي تشكيلات مخصوصه عثماني، همرزم و دوست ميرزا سعيد سلماسي مبارز ترك در سالهاي انقلاب مشروطيت در آزربايجان بود. (وي كه حتي مصطفي كمال آتاتورك را نيز تحت تاثير خود قرار داده بود، به عنوان مامور تشكيلات مخصوصه در جبهه قفقاز و ايران، در آزربايجان شمالي و انجام ماموريت نموده، در اين مناطق به متشكل نمودن گروههاي پارتيزاني متشكل از تركان آزربايجان بر عليه اشغالگران روس دست زده و خود در عمليات پارتيزاني شركت كرده است(.

پس از آن عثمانيان براي آزادسازي آزربايجان در صدد اعزام نيروي نظامي به ايران برآمدند. خواست آنها اين بود كه آزاديخواهان و مجاهدان ترك آزربايجان كه پس از اشغال آزربايجان توسط ارتش تزاري روسيه به عثماني مهاجرت كرده و يا بدان پناهنده شده بودند به ايران برگشته، به اتفاق آنان براي آزادسازي آزربايجان با سربازان روسيه وارد جنگ شوند. اين خواست عملي شد و دو ستون مسلح از مهاجرين ترك آزربايجان تشكيل گرديد. در گرماگرم نبرد ساري قاميش در شرق تركيه، كه بخشي از نيروهاي روسيه مستقر در آزربايجان به آن حدود انتقال داده شده بود، نيروهاي عثماني به همراه گروهي از مجاهدان ترك آزربايجان و گروه هاي انبوهي از كردان قلمرو عثماني از غرب آزربايجان به سوي مركز و شرق آن و در قالب دو ستون پيشروي كردند.

پيشگام هر دو ستون متشكل از تركان آزربايجان ، كه يكي از مرز بازرگان و از سوي اورميه و ديگري از مرز بانه و از سوي ساوجبلاغ به سوي شرق در حال حركت بود، مجاهدان ترك آزربايجان و كردان عثماني بودند و سپاهيان عثماني از پشت آنها حركت مي كردند. در ستون نخست دويست تن از شخصيتهاي ترك آزربايجان از جمله امير حشمت نيساري، حاجي ميرزا آقا بلوري، ميرزا نورالله خان يكاني، حيدرخان عمواوغلي، نوبري، اميرخيزي، هاشم خان، نصرت الله خان، فارس الملك، حسين خان فشنگچي، (پسيان؟) و ديگران جاي داشتند. اين گروه تركان آزربايجان همراه گروه هايي از كردان عثماني قبل از قشون عثماني وارد ايران گرديد و ضمن تعقيب روسها و ضربه زنيهاي مكرر به آنها تا حوالي شهر اورميه پيش روي كرد و نيروهاي روس را در موانه در دو فرسخي اورميه شكست داد. روسها ناچارا از سوي روستاي انهر به شهر اورميه كه تحت اشغال خود داشتند عقب نشيني كردند. در اين موضع، بخش ايرانگراي ستون مذكور (امير حشمت نيساري، ...) در خيانتي آشكار و گويا در مخالفت با انديشه سركردگان نيروهاي عثماني براي فتح شهر اورميه بنام دولت عثماني از ستون جدا شده و به جاي آزادسازي تبريز، خود را از طريق موصل و بغداد به تهران رساند. اما بقيه ستون به رهبري زنده ياد حاجي ميرزاآقا بلوري (از نخستين نمايندگان ترك گرائي دمكراتيك در آزربايجان ) همچنان تا تبريز با قشون عثماني و در تركيب نيروهاي متحده ترك همراهي و پيشروي كردند. ستون دوم از مجاهدان ترك آزربايجان و دسته هاي كردان به فرماندهي زنده ياد حسين آقا فشنگچي كه پيشاپيش نيروهاي متحده ترك از مرز بانه و از طريق ساوجبلاغ جنگ كنان به آزربايجان وارد شده بودند، سرانجام همراه عساكر اردوي نجات بخش عثماني داخل تبريز شده و آنرا گشودند. ستون سومي از داوطلبان ترك آزربايجاني و كرد عثماني، به فرماندهي ابراهيم فوزي بيك چند روز بعد وارد تبريز آزاد شد.

همكاري توده ترك آزربايجان با اردوي نجات بخش عثماني در آزادسازي نخست آزربايجان

در سالهاي جنگ جهاني اول بسيار بيشتر از نخبگان و سياسيون، توده ترك آزربايجان به عثماني و اردوي عثماني به چشم فرشته نجات خود مي نگريست. پيش از آن سالها، در دوره بسيج و بي طرفي نيز عثماني در سراسر ايران و به ويژه در آزربايجان محبوبيت و نفوذ فوق العاده اي داشت. از اينرو پيشروي نيروهاي عثماني در آزربايجان با استقبال زايد الوصف توده هاي ترك صورت مي گرفت. از ساكنان مسير اين نيروها تنها ارامنه و آسوري ها با آنان دشمني مي ورزيدند و تركها و كردها و حتي يهوديان كه توسط دو گروه قومي مذكور مورد تجاوزات و مظالم روزافزوني قرار داشتند، كلا با آنها روي موافق نشان مي دادند و از آنها حمايت مي نمودند. عموم مردم مسلمان منطقه نيز از متحدين و به ويژه عثمانيها به بيرون راندن روسها و پايان دادن به استيلاي تزاريسم تجاوزگر اميد داشتند. از سوي ديگر ايرانيان هوادار آلمان نيز، پرچم عثماني را بر فراز خانه هاي خود به اهتزاز درآورده و تحت الحمايگي عثماني را پذيرفته بودند.

اقبال توده ترك در آزربايجان به عثماني و اردوي عثماني و تمايلات و احساسات مثبت كل مردم ايران نسبت به آنها آنچنان همگاني، عميق و نيرومند بود كه ”دولت ايران– كه پس از دوره مشروطه به حاكميت فارسگرايان در آمده بود- ابتدا در صدد بر آمد تا با نيروهاي عثماني وارد جنگ شود، اما چون در آن موقع تمايلات و احساسات مردم ايران نسبت به تركان عثماني را بسيار نيرومند يافت، صرفا به اعتراضات ديپلماتيك به دولت عثماني كفايت كرد". وزير مختار روسيه در تهران نيز، كه از احساسات دوستانه ايرانيها به ويژه تركها نسبت به عثمانيها و نيز از نفرت ايشان نسبت به روسها خبر داشت، در جريان مذاكره با وزير خارجه ايران در همين روزها در تقلائي عاجزانه براي ايجاد دشمني بين تركان ايران-آزربايجان و عثماني از طريق تحريك تعصبات مذهبي و كشمكش سني-شيعي، بدين نكته اعتراف مي كند: "ممكن است بعضي ها به مناسبت اين كه عثمانيها مسلمان و هم مذهب هستند، احساسات آنها متمايل به عثماني ها باشد. اگرچه اين دليل منطقي است، ولي نبايد تاريخ را فراموش كنند و در خاطر نياورند كه هيچ وقت عثمانيها با ايرانيها دوست نبوده اند و در هيچ موقع از خصومت هم خودداري نكرده اند". (ترفند استعماري دشمن نشان دادن عثمانيها كه براي تحميق تركان ساكن در ايران و آزربايجان ساخته و پرداخته شده، تاكتيكي است كه امروز نيز عينا و به طور گسترده اي از سوي پان ايرانيستها، آزربايجانگرايان كلاسيك روس پرست و دولت جمهوري اسلامي ايران بكار مي رود).

آزادسازي تبريز

در تبريز پايتخت آزربايجان تحت اشغال روسيه نيز وضعيت به همين منوال بود. چنانچه به نوشته ليتن كنسول آلمان در تبريز "در آن شهر تحت اشغال نظاميان روسي، تقريبا از هر دو خانه يكي به پرچم عثماني مزين گرديد". در چنين وضعيتي خبر پيشروي قواي متحد ترك آزربايجاني-عثماني به طرف شرق آزربايجان، بويژه آزادسازي خوي به دست قواي متحد ترك آزربايجاني-عثماني و انتقال سربازان روسي مستقر در آنجا به آناتولي باعث هيجان و به شوق و غليان آمدن مردم تبريز شد. انتشار اخبار بسته شدن راه تبريز ـ جلفا و حركت قواي متحد ترك آزربايجاني-عثماني بسوي تبريز باعث وحشت سربازان روسي باقي مانده در شهر و فرار آنها و بسياري از خارجيان و ارامنه و انتقال موجودي بانك روس به روسيه شد.

با نزديك شدن قواي متحد آزربايجان -عثماني به شهر تبريز، گروههايي از مردم تبريز به پيشواز نيروهاي آزاديبخش در سردري (سردورد) رفتند. قواي متحد ترك آزربايجاني-عثماني به فرماندهي احمد مختار شمخال، شامل عده اي از مبارزان ترك آزربايجان و از آن جمله زنده يادان حاجي ميرزا آقا بلوري سركرده گروه اول و حسين آقا فشنگچي سركرده گروه دوم در روز ۹ ژانويه ١٩١٥ (۲۰ دي) وارد شهر تبريز شدند و در اينجا نيز مورد استقبال پرشور توده مردم ترك قرار گرفتند. كسروي مورخ پان ايرانيست ضد ترك كه در آن روزها خود در تبريز حضور داشته، احوال شهر تبريز و شوق زايد الوصف ساكنان آن را چنين توصيف كرده است : "شهر، حال بس شگفتي داشت و پس از پنج سال اندوه و خواري نخستين بار بود كه يك شور و شادي در مردم ديده مي شد. سپاه روس و بيرون رفتن از تبريز چيزي بود كه هيچگاه گمان نرفتي، و چون در اين هنگام مجاهدان (ترك) تبريز و دسته هاي كرد و عثماني از مراغه بيرون آمده و آهنگ شهر كرده بودند و مردم آن را شنيده و گريختن روسيان را از رهگذر آن مي شماردند و از انگيزه درست آگاهي در ميان نبود از اينرو روسيان را براي هميشه رفته مي پنداشتند و گمان بازگشت نمي بردند، و همچون كساني كه از زندان بيرون آمده باشند، بهمديگر مژده داده ، شادماني مي نمودند".

پس از وارد شدن قواي متحده ترك آزربايجاني-عثماني آشكار مي شود كه تعداد آنها چندان زياد نبوده و از آن توده اندك كمتر از ۶۰۰ نفر - را نمي شد بعنوان يك نيروي جنگي آزموده حساب كرد. ليتن كنسول آلمان در تبريز، در باره دلبستگي و محبت شديد توده ترك به عثمانيان در سرتاسر آزربايجان كه منجر به بزرگ نماياندن لشكر عثماني عازم تبريز و واداشتن روسيان به فرار و تخليه شهر شد چنين مي گويد :"تمام سكنه آن ايالت، با آن نفرت شديد خود از روسها، همگي باهم همدست شده بودند كه هر يك بسهم خود به اجراي آن بلوف بزرگ كمك كنند . . . آن اغراق گوييها در مورد تعداد نيرويي كه در حال پيش آمدن بود، همه و همه در جهت اجراي هدفي مشترك بود كه روسها را به اشتباه اندازند، آنان را بترسانند و از شهر بيرون كنند. آيا نبايد ملتي را كه چنان كاري را توانست انجام دهد، مورد تحسين قرار دارد؟"

فرمانده نيروهاي متحده ترك در نخستين روزهاي ورود به شهر با انتشار اعلانهايي به زبانهاي فارسي و تركي تأثير مثبتي بر افكار عمومي گذارد. او ضمن برسميت شناختن استقلال ايران، خطاب به مردم اعلام داشت كساني را كه به بهانه اخذ مداخل براي مردم شهر ايجاد مزاحمت مي كنند، به وي معرفي كنند تا به مجازات عمل خود برسند. ابراهيم فوزي بيك كه در مقام فرماندهي بقيه داوطلبان ترك آزربايجاني و كرد عثماني، چند روز بعد وارد تبريز شده بود نيز، اعلام كرد كه "عثمانيها براي غارت به تبريز نيامده اند، بلكه آنان تنها و تنها تصفيه آن ايالت از روسها و خدمت به اسلام است".

در دوره حاكميت كوتاه مدت عثمانيان بر آزربايجان در اين برهه زماني و يا آزادسازي نخستين آن توسط دولت عثماني، توده مردم ترك به طور گسترده اي در سرتاسر آزربايجان با حاكميت جديد و از جان و دل همكاري نمودند. در تبريز و شرق آزربايجان اين همكاري و دلبستگي توده هاي ترك به نيروهاي نجات بخش عثماني، به جهت اخراج سالداتها و قزاقها و دراگونها از شهر و پايان دادن به ظلم و ستم اشغالگران روسي؛ و در غرب آزربايجان به سبب پايان دادن به كشت و كشتارهاي بيرحمانه و بلاانقطاع توده هاي بي دفاع ترك توسط دستجات مسلح ارمني و آسوري بود.

عقب نشيني نيروهاي متحده ترك و اشغال مجدد آزربايجان توسط ارتش تزاري روسيه

قشون روس جاي سپرده به عساكر عثماني، پس از عقب نشيني از تبريز فراتر از مرند نرفته بود و درگيري هاي آن با نيروهاي عثماني در حوالي گردنه يام و صوفيان ادامه داشت كه در اواسط ژانويه سال ١٩١٥ (دي ماه ١٢٩٤ شمسي) فاجعه ساري قاميش به وقوع پيوست. در اين فاجعه اردوي عثماني در مصاف با اردوي روسيه، قريب به يكصد هزار تن از سربازانش را در كوههاي الله اكبر ارزروم در شرق تركيه از دست داد. روسها نيز ٣٠ هزار تلفات دادند. پس از پيروزي روسها در نبرد ساري قاميش، سربازان روسي به پشتوانه قشوني كه به فرماندهي ژنرال چرنوزوبوف از ساري قاميش به سوي تبريز در حركت بود و داوطلبان مسلح ارمني و آسوري نيز به آنها پيوسته بودند، از حدود صوفيان به پيشروي دوباره به سوي تبريز پرداختند. نتيجتاعثمانيان در روزهاي آخر ژانويه سال ١٩١٥ از تبريز عقب نشيني كردند. بدين ترتيب آزادسازي تبريز توسط عثمانيان بيش از سه هفته دوام نياورد و پايتخت آزربايجان ديگر باره به دست روسها اشغال گرديد. هر چند پس از رفتن عثماني ها و اشغال دوباره تبريز توسط قشون متجاوز روسيه، ديگر جنگ عمده اي در اين شهر و اطرافش اتفاق نيافتاد، اما اوايل سال ١٩١٥ ديگر نقاط ايران بويژه غرب آزربايجان همچنان عرصه كشمكش و درگيريها بين قواي روس و عثماني بود. بعد از آن نيز عثمانيها چند بار در سال هاي ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ براي بازپس گرفتن تبريز و آزادسازي آزربايجان اقداماتي كردند، اما در اين راه توفيقي به دست نياوردند. در بهار ١٩١٦ به تدريج تمام منطقه به اشغال روسها درآمد و آخرين تلاش عثمانيها براي اخراج روسها از آزربايجان در نبرد ديلمان (ارديبهشت ماه) به ناكامي انجاميد.

پس از عقب نشيني نيروهاي عثماني و اشغال دوباره آزربايجان، روسها به انتقامجوئي و زهر چشم گرفتن از توده مردم ترك، به جرم همكاري با نيروهاي آزاديبخش عثماني دست زدند. باز چوبه هاي دار در ميادين علم و نفسها در سينه ها حبس گرديد. خبرنگار روزنامه كاسپي در گزارشي كه يكي دو ماه پس از خروج عثمانيها از تبريز تحت اشغال مجدد اردوي روسيه ارسال داشته، نوشته است كه در صد سال گذشته هرگز وضع مردم آزربايجان تا اين حد غيرقابل تحمل نبوده است. با حاكميت دوباره روسها بر تبريز، عده اي از مردم شهر كه با نيروهاي متحده ترك همكاري كرده بودند و بعضي از آزاديخواهان و مجاهدان دوره مشروطيت كه به شهر بازگشته و از مخفيگاههاي خود بيرون آمده بودند، به ناچار دوباره راه فرار و مهاجرت به عثماني را در پيش گرفتند

تصاوير و تابلوهاي معروف تومروس آنا (توميريس)

جمعه 14 تير 1392برچسب:,

:: 11:47 :: نويسنده : داوود بدرزاده

آلبوم تصاوير و تابلوهاي معروف و جهاني تومروس آنا (توميريس)

بؤلوم(1)

tumiris4

tumiris5

tumiris6

tumiris7

كمپين تاسيس فرهنگستان زبان توركي در ايران

جمعه 14 تير 1392برچسب:,

:: 11:40 :: نويسنده : داوود بدرزاده

كمپين تاسيس فرهنگستان زبان توركي در ايران

سلام دوستان عزيز

كمپيني براي تاسيس فرهنگستان زبان توركي در ايران آماده شده است. لطفا امضاء كنيد و به اين كمپين بپيونديد.

آدرس: www.tiniyurl.com/turkdili

البته اين كمپين فيلتر شده است. در صورتي كه نتوانستيد وارد شويد در صفحه پيام فيلترينگ وارد گزارش و شكايات وارد شده و اعتراض خود را به صورت كتبي در اين بخش اعلام كنيد. و يا از طريق زير تماس بگيريد و اعتراض نماييد.

تلفن: 38582314-021 -
شماره تلفن همراه 09365464328

صفحه فيسبوك كمپين امضاء براي تاسيس فرهنگستان زبان تركي

در ايران شروع بكار نمود

كمپيني در شبكه اجتماعي فيسبوك با نام " كمپين امضاء براي تاسيس فرهنگستان زبان تركي در ايران " از سوي گروهي از پيشروان حفظ و بسط زبان تركي تاسيس گشته است.

در بيوگرافي صفحه مديران اين كمپين هدف از تاسيس كمپين مذكور را چنين بيان نموده اند:

اين صفحه در راستاي پيگيري وعده هاي انتخاباتي رئيس جمهور حسن روحاني و از جمله تاسيس فرهنگستان زبان تركي در ايران و به منظور هماهنگي جمع آوري امضاء در اين باره كه جزئيات آن در روزهاي آتي اعلام خواهد شد، ايجاد شده است. پس از جمع آوري امضاهاي لازم، اين درخواست ملي-فرهنگي همه تركان ساكن در ايران به صورت يك نامه سرگشاده انتشار خواهد يافت و سپس نسخه اي از آن به دفتر رياست جمهوري حسن روحاني فرستاده خواهد شد.

از همه تركهاي ساكن در ايران، فارغ از محل و استان سكونتشان، در شمال غرب، در مركز، در جنوب، در شمال شرق و ديگر بخشهاي آن؛ فارغ از لهجه زبان تركي كه بدان صحبت مي كنند؛ فارغ از تعلقات طايفه اي و فارغ از تمايلات و وابستگيهاي سياسي و ايدئولوژيك خود، انتظار مي رود كه در اين امر فرهنگي- ملي كه از آن همه و تك تك شهروندان ترك ايران است اشتراك كنند.

حسن روحاني كه به تازگي بر مسند قدرت اجرائي در ايران انتخاب شده در زمان انتخابات در شهرهاي ترك نشيني همچون تبريز، اورميه، اردبيل و ... يكي از شعارهائي انتخاباتي خود را گشايش فرهنگستان زبان و ادب تركي بيان نموده بود و بدون ترديد مسئله وجود تبعيض زباني موجود در ايران و كمك به رفع آن يكي از مهمترين علت ها براي انتخاب اين شعار از سوي وي بوده است. جامعه ترك نيز به مانند ديگر گروههاي ائتنيكي – زباني در ايران به جد خواستار برخورداري از حقوق اوليه خود در "آموزش به زبان مادري" در تمامي سطوح، رسميت و سراسري شدن زبان تركي در ايران ،رفع تبعيض هاي زباني – فرهنگي و ... مي باشد و بي شك تاسيس فرهنگستان زبان و ادب تركي مي تواند سبب آشتي جامعه ترك با دولت ايران و قدمي هرچند كوچك به رفع تبعيض هاي زباني گردد.

براي پيوستن به كمپين "امضاء براي تاسيس فرهنگستان زبان تركي در ايران " مي توانيد از اينجا اقدام نمائيد.

كاسسي ها

یک شنبه 9 تير 1392برچسب:,

:: 18:50 :: نويسنده : داوود بدرزاده

كاسسي ها

بر اساس آثار باقي مانده از كاسسي ها و تمدن هاي همزمان با آنها، كاسسي ها از حداقل 3000 سال قبل از ميلاد در ولايت كنوني لرستان ساكن بوده و به شغل دامداري و پرورش اسب مشغول بودند. كاسسي ها در اوايل هزاره دوم قبل از ميلاد موفق شدند دولت مقتدري را تشكيل دهند.

سلسله حكومتي كاسسي ها توسط شخصي به نام قانداش، در سال 1760 قبل از ميلاد بنا شد. آقوم دوم هفتمين شاه كاسسي در سال 1595 ق . م به بابل كه در اثر حمله هيت ها در همان سال ضعيف شده بود، حمله كرده و سومين سلسله بابل ( سلسله حمورابي ) را سرنگون كرده و حاكميت در بابل را بدست گرفت. حاكميت كاسسي ها در بابل تا سال 1171 ق . م ، يعني به مدت 424 سال ادامه يافت.
آقوم دوم در كتيبه اي باقي مانده از او، خود را شاه كاسسي هاي مورد لطف خدا و اككده، بابل، پادان، آمان و قوتتي ها معرفي ميكند ( تاريخ ماد، ص 125 ).

آقوم دوم مجسمه هاي خدايان بابل را كه هيت ها برده بودند به بابل برگرداند.
به عقيده تاريخدانان كاسسي ها از اقوام خويشاوند با سومريان، ايلاميان، قوتتي هاو ... بودند كه بعد از مهاجرت از آسياي ميانه از آنها جدا شده و در لرستان كنوني ساكن شدند.
"م . دياكونوف" مينويسد: به طور قطعي ثابت شده است كه مانناها و ماد ها با مناطق جنوبي خود روابط نزديكي داشته و خصوصا با اهالي انجا يعني كاسسي ها از لحاظ نژادي و زباني نزديكي زيادي داشتند، لازم هست كه اضافه كنيم كه كاسسي ها نيز مثل ساير قبايل كوه نشين آنجا از لحاظ زباني به ايلاميان نزديك بودند ( تاريخ ماد ص 91 ).
دو قوم كاسسي و قوتتي از لحاظ زباني خيلي به هم نزديك بوده اند ( تاريخ ماد ص 125).

"دياكونوف" در همان صفحه از كتابش به چند نمونه از كلمات مشترك بين آنها اشاره كرده از جمله كلمات ائتدي، دئدي، يازدي و غيره و جالب اينجاست كه اين كلمات هنوز هم در زبان تركي به همان شكل يا با اندكي تغيير تلفظي استمال ميشود. در كاوشگري هايي كه در سالهاي 1920 تا 1930 در لرستان انجام شد آثار زيادي از جمله زين اسب، وسايل خانگي از جنس مفرع، اسلحه، وسايل زينتي و غيره پيدا شد. نقش حيواناتي چون پلنگ، شير، بز وحشي، عقاب و غيره كه بر روي اين اشياء حك شده از ارزش هنري خيلي بالايي برخوردار هستند.

در بررسي ارتباط و خويشاوندي كاسسي ها با تركان امروزي، اسامي مشترك بين آنها نيز از اهميت زيادي برخوردار هست. با نگاهي به اسامي چند تا از شاهان كاسسي اين حقيقت كاملا اشكار ميشود:

-قان داش Gan dash ( دوران شاهي 1726-1760 ق . م )
-بوءيوك آقوم Böyuk Agum (دوران شاهي: 1704-1725 ق . م )
-كاش تي لياش Kashti-liash (دوران شاهي: 1683-1704 ق . م )
-آبي را تاش Abirattash (دوران شاهي: اواسط قرن 16 ق . م )
-آقوم دوم، با لقب kakreme ( قلينج)، ( حوالي 1590 ق . م )
-اورشي قورماش urshigurmash
اسامي چند تا از خدايان كاسسي ها:
-ماراتاش Maratash ( خداي جنگ )
-بورباش borbash ( خداي رعد و برق و باران )
-قيدار Gidar ( اين اسم بعد ها به صورت اسم يكي از قبايل داخل تركان اوغوز ديده ميشود )
تركيب كلمات، معني لغوي و پسوند هاي تركي در اسامي ذكر شده به خويشاوندي زباني تركان امروزي با كاسسي ها هيچ شبهه اي را باقي نمي گذارد.

كاسسي هاي حاكم در بابل بعد از اينكه حاكميت را از دست دادند، به مرور زمان در بين سامي ها حل شدند و آنهايكه در لرستان بودند بعد از به قدرت رسيدن هخامنشيان از طرف تات هايي ( به اصطلاح اريايي ها ) كه به تدريج در سرزمين انها ساكن ميشدند تحت آزار و اذيت قرار گرفته و اكثرشان به مرور زمان با تاتها قاطي شده و زبانشان آريايي شد، ولي عده اي از كاسسي ها هنوز هم زبان خود را حفظ كرده و در شمال و شمال شرق لرستان ، يعني در غرب همدان، اسداباد و منطقه سونقور ( سنقر ) زندگي ميكنند و زبانشان لهجه اي از تركي محسوب ميشود.

خوشبختانه بدليل آثار نوشتاري و هنري زياد باقي مانده از كاسسي ها، پان فارسها نميتوانند كاسسي ها را به خودشان منتسب كرده و استفاده تبليغاتي از انها بكنند.
عده اي از تاريخ دانان حتي بخـتـياريها را غـير اريايي دانـسته اند. شيـندلر تاريخ دان و محقق معروف، آنان را غير ايراني ( منظور غير اريايي ) كه تـبارشان به ترك ها و مغـول ها مي رسد و بـين سالهاي 1900-2900 قـبل از هـجرت به ايران آمده، دانسته است.

وظیفه ما در قبال حفظ زبان مادری

یک شنبه 9 تير 1392برچسب:,

:: 18:49 :: نويسنده : داوود بدرزاده

توركون ديلي تك سئوگيلي ايسته كلي ديل اولماز

وظيفه ما در قبال حفظ زبان مادري و پدريمان

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم

((يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ))

سوره ي مباركه ي حجرات – آيه ي 13

ادبيات عاميانه ي هر قومي كه مردم آن، به طور روزمره با اصطلاحات و عبارات نغز و دلنشينش جانشان را نوري تازه بخشيده و با رياحين كلمات فرح بخشش دهانشان را عطر آگين مي كنند ، همچون گنجينه اي نفيس ، سينه به سينه و دست به دست، از نسل هاي ماضي به زمان معاصر رسيده است.

ادبياتي كه زبان گويا براي توصيف پستي و بلندي هاي تاريخ ونماينده ي تمام و كمال آمال و آرزوهاي يك ملت است كه متضمن افسانه ها و حماسه ها همراه با شعر ومتن هايي زينت بخشيده به غنا با درون مايه ي پند و اندرز مي باشد.

با عنايت بر توضيحات فوق در مي يابيم كه وظيفه ي خطير صيانت از اين گنجينه ي نفيس انساني و دُر گرانبهاي وجودي بر دوش مردمان همان قوم است كه متعلمين ديروز بوده اند و معلمين امروز.

وظيفه اي كه عنايت بدان همراه با خرد جمعي در طول مدت هاي طولاني ، تاثير شگرفي بر حفظ زبان قومي و حيات پوياي فرهنگ فولكلوريك منطقه اي خواهد داشت .

در اين ميان گاه رفتارهاي سهوي افراد يك قوم نفس زبان و ادبيات آن را به شماره مي اندازد و اين كج كُنشي ها تا جايي پيش مي رود كه اين افراد اصطلاحات با حلاوت زبان مادري را بدقواره و ناسازگار دانسته و به كار بردن آنها را نشانگر بي فرهنگي خود مي دانند !! و براساس اين نگرش ناصواب ، زباني غير از زبان مادري به فرزندان و نوادگانشان مي آموزند و تن نحيف زبان مادري خود را به دست گذشته مي سپارند و تِمثالش را در نگارخانه ي يادگاري هايشان با بد سليقگي بر ديوار مي كوبند تا هر از چند گاهي به ياد آنها روزگار بگذرانند. يا اينكه با استفاده ي خارج از حدود عادت از عبارات زبان هاي ديگر در زبان مادري ضربه اي مهلك بر تن اين نازنين امانت اجدادي خود مي زنند.

اين نوع رويكرد غير منطقي در قبال زبان مادري موجب دوري و غربت روزافزون نسل جديد از ادبيات خود شده و در نتيجه تماثيل و اندرز هايي نغز و دلكش اين زبان كه در دل خود فرهنگ ، تاريخ و مردم شناسي منطقه اي را ذخيره كرده است ، به باد فراموشي سپرده مي شود .

با ترسيم چنين فضاي فرهنگ گريز ، بي ترديد به اين نكته پي خواهيم برد كه نبود برنامه هاي فرهنگي و در نتيجه عدم تخصيص بودجه لازم جهت معرفي فرهنگ بومي و محروم ماندن و مظلوميت اين فرهنگ و آسيب ديدن روز افزون آن در سطح وسيع تاثير فراوان و قابل توجهي در اين امر دارد.

اما آنچه كه امروزه علت العلل اين رفتار ناپسند در جامعه ي مدني مي باشد داشتن برخي نگرش هاي گزينشي و برتريت دادن هايي است كه برخلاف باورها و آموزه هاي ديني ماست.

غافل از اين نكته كه هيچ قوم و هيچ زباني بر ديگري برتريت و غلبه ندارد و هر ملتي نگاهبان آداب خود مي باشند كه نشانگر مدنيت آن ها است و مكالمه ي به زبان هاي ديگر در هر قومي نه تنها بستر اصلاحات فرهنگي را مهيا نخواهد ساخت كه موجبات تنزّل ارزش مدني و نيز از بين بردن هنجارها ، فرهنگ ها و تاريخ شفاهي آن مجموعه ي وسيع انساني مي گردد.

باري اصلاح اين امر عزمي راسخ از سوي مسئولان تاثير گذار فرهنگي و اجتماعي در سطح ملي مي طلبد تا در فضايي سالم و به دور از هرگونه تعصب جاهلانه و نيز تفريط ، در مرور زمان مرهمي بر اين زخم رو به رشد جانكاه گذاشته و جاني ديگر بر زبان زيبا و دلنشين توركي داده شود.

وشهريار ملك سخن ، با آن شعر زيباي خود چه دلنشين مي فرمايد كه زباني به زيبايي زبان توركي وجود ندارد و البته با خواندن اين ابيات هنرمندانه ي ايشان نيازي به اطاله ي كلام نيست:

توركون ديلي تك سئوگيلي ايسته كلي ديل اولماز

اوزگه ديله قاتسان بو اصيل ديل اصيل اولماز

اوز شعريني فارسا –عربه قاتماسا شاعير

شعري اوخويانلار ، ائشيدنلر كسيل اولماز

فارسي شاعري چوخ سوزلرين بيزدن آپارميش

((صابير )) كيمي بير سفره لي شاعير پخيل اولماز

توركون مثلي،فولكلوري دونيادا تك دير

خان يورقاني ، كند ايچره مثل دير، ميتيل اولماز

قايناق:برگرفته ار ميانالي

امپراتوري غزنويان

یک شنبه 9 تير 1392برچسب:,

:: 18:43 :: نويسنده : داوود بدرزاده

دولت بزرگ توركان

امپراتوري غزنويان، وسيع ترين امپراتوري شرق دنياي اسلامي است. اطلاعات وسيعي در باره ي اين امپراتوري به زبان هاي عربي، فارسي و توركي كه در همان زمان حكومت آنان نوشته شده باشد وجود دارد. البته بايد اضافه كرد كه متاسفانه بعد از روي كار آمدن سلسله ي پهلوي در ايران، جهت گيري خاصي صورت گرفت و همه ي حقايق را به نفع شوونيزم وارونه نشان دادند. اين حركت غلط تا امروز هم تداوم يافته است. نه تنها غزنويان، بلكه مجموعه ي توركان را با عناويني چون غلامان تورك و...-در ترجمه ها، بررسي ها و اصولا در همه ي موارد، روبرو ساخته و ضمن وارونه نشان دادن حقايق، نفرت خود را نشان داده اند. البته اروپا از 5 قرن پيش دست به چنين كينه توزي ها زده است، اروپا حق دارد!؟ چرا كه اروپا سه بار شمشير تركان را بر بالاي سر خويش احساس كرده است: اولين بار در سال 170 پيش از ميلاد مته خان توانست تا قلب اروپا را به تسخير درآورد؛ در قرن چهارم ميلادي آتيلا دوباره امپراتوري خود را تا اروپا گسترش داد و سومين بار هم سلطان محمد فاتح توانست پايتخت رم را تسخير و تمام ممالك شرق اروپا و شاخ آفريقا را در دست بگيرد. لذا اروپا سه بار طعم تلخ شكست در برابر توركان را تجربه كرده است و آخرين بار كار به جايي رسيد كه در كليسا نشستند و دعا خواندند تا خداوند شر توركان را از سرشان رفع كند و هنر گوتيك تمام توان خود را در اين جنگ مقدس! به كار گرفت. اروپا همواره در مقابله با اسلام، با پرچمدار آن – تركان روبرو گشته است و جنگهاي 180 ساله صليبي با شكست اروپا به اتمام رسيد. اما به تدريج اين جنگ مقدس جاي خود را به صلح مقدس داد و آن، زماني بود كه كتابها و كتيبه هاي توركي يكي بعد از ديگري از دل خاك بيرون مي آمد و گنجينه هاي بزرگي چون كتيبه هاي اورخون، يئني سئي، بالاخره دومين گنجينه ي طلا و جواهرات تاريخ جهان از دل خاكهاي اولان باتور بيرون آمد و ارزشمندتر از اين همه طلا و جواهرات، يك سيني نقره اي در ابعاد كوچك 60* 30 سانتيمتر بود كه با الفباي گؤگ تورك و مربوط به 2500 سال پيش و متني كه از مرگ يك شاهزاده ي ترك در 2500 پيش خبر مي داد. جالبتر آنكه الفباي اين سيني و متن توركي، با الفباي كتيبه هاي 37 گانه ي اورخون و يئني سئي كه بعد از روي كار آمدن بومين خاقان (در سال 552 ميلادي) نوشته شده، يكي بود. به عبارت ديگر خط ملي توركان كه حداقل هزار سال پاييده بود همين خط گؤگ تورك مي شد. اين كشف بزرگ در سال 1975 رخ داد. اگر در طي سده هاي 18 و 19 با كشف كتاب هاي عظيم "ديوان لغات التورك" و "قوتادقو بيليك" كه در زمان نزديك به هم – سال هاي 467 و 466 هجري / 1069- 1076 ميلادي نوشته شده اند- اروپائيان به خود آمده و از شدت ترك ستيزي كاسته بودند با اين كشفيات تازه به سوي صلح مقدس كشيده شدند. و اين در حاليست كه شونيستهاي آريامهري هنوز بر طبل ترك ستيزي مي كوبند. (از رابطه ي شوونيزم با صهيونيزم و امپرياليزم قبلا سخن گفته ام.)

كتاب هاي فراواني به زبان هاي عربي، فارسي و توركي در طول قرن هاي چهارم و پنجم هجري و قرن هاي بعدي در باره ي غزنويان نوشته شده اند كه از مهمترين آنها مي توان به كتاب هاي زين الاخبار، تاريخ اليميني، تاريخ بيهقي، سلجوقنامه ها، تاريخ گزيده، مجمع التواريخ، راحه الصدور و آيه السرور، آداب الملوك، سياست نامه و ... نام برد. در ميان اين كتابها، كتابي مهمتر نام برده اند كه به گفته ي كليفورد ادموند باسورث اكتفا مي كنيم. وي با صراحت مي نويسد: "منافع فراوان به يك سو، كشف كتاب عظيم "ديوان لغات التورك" محمود كاشغري نوشته شده به سال 466 ق / 1074 م خود گنجينه اي ارزشمند است و با انتشار آن، از اين كان سرشار خبر همگان بهره برده اند"[1]. اين كتاب، علاوه بر آنكه نخستين فرهنگ واژگان تركي به عربي است، اطلاعات بسيار موثقي را در مورد زبان، ادبيات، فرهنگ و ساختار تشكيلاتي تركان ارائه داده است.

هرچند كه اين نويسنده، داراي ديدگاههاي تورك ستيزانه است، با اين حال بسياري از واقعيات تاريخي را منكر نگشته و آب پاك روي دست شوونيست هاي وطني ريخته است. آنچه از اين كتاب درمي يابيم، دسترسي وي به كتب تاريخي قديمي، همچنين استفاده از ديدگاه هاي محققان غربي در اين باب است. در مقالات پيشين، در باره ي اشكانيان، كوشانيان، خزرها و گؤگ توركها كه همگي امپراتوري هاي عظيم توركان بوده اند سخن رانديم و گفتيم كه در اين سرزمينهاي گسترده از آسياي ميانه تا آناتولي، تركان اسكان داشته و مردم بومي اين سرزمينها بوده اند. از محققان در باره ي توركان، ماركوارت تمامي اين مناطق را از آن توركان دانسته و از غلبه ي خصوصيات نژادي توركان در اين مناطق سخن رانده است.[2] باسورت هم با آن كه در گفته هاي ماركوارت ترديد دارد با اين حال، مي نويسد: "معذلك بي گمان اقوام تورك در دوره هاي پيش از غزنويان در اين نواحي اسكان داشته اند". نويسندگان عرب و عجم – اصطخري، ابن خرداد، ابن خلگان، بلاذري، ابن حوقل، ياقوت حموي و ديگران از اسكان توركان و داشتن زمين و عمارات، هيات ظاهري و حفظ زبان توركي سخن رانده اند. پيش از آنكه وارد تاريخ غزنويان شويم لازم مي دانم در باره ي "غلام" و "غلامان ترك" سخن گويم. متاسفانه تمام تواريخي كه در باره ي غزنويان و سلجوقيان به فارسي نوشته شده است، همواره آنان را غلامان تورك ناميده، بسياري از حقايق را ناديده گرفته اند و بناي تحريف را به اندازه اي محكم كرده اند كه حتي كتابهاي درسي نيز پر از چنين تحريفات است. به طوري كه گويا سلجوقيان و غزنويان غلام بوده اند و از بردگي و نوكري به سلطنت رسيده اند؟! نخست آنكه در ترجمه كتب قديمي مانند تاريخ طبري عبارت "جيش الترك" و جند الترك" به تحريف و غلط "غلامان تورك" ترجمه شده است و مترجم محترم بيش از 500 تحريف در اين ترجمه به انجام رسانده است. مسلما روزي پاسخ اين بي حرمتي ها داده خواهد شد. فعلا به وفاداري آنان در امانت داري ترديدها به يقين تبديل گشته است..

غلام به معني نوجوان زيبا(غلمان بهشتي نيز از اين كلمه آمده است)، پسر خردسال، مرد ميانسال، شاگرد تربيت بيافته و در نهايت در افواه عمومي برده ي زرخريد مي باشد. اين واژه در قرآن هم آمده است كه به معناي جوانان بهشتي ، اهل جنت، همچنين چهره ي نوراني و زيبا و تعريفي براي مومنان و ابرار و اهل تقوا آمده است. اما در سياست و در تاريخ اصولا غلام به معناي مطيع و تحت فرمان مي باشد، به طوري كه صاحب ملك و ثروت فراواني را مي بينيم كه در مقابل سلطان، خود را غلام حلقه به گوش مي خواند؛ يعني مطيع اوست، فرمانبردار اوست و نه نوكر و برده!؟ ترجمه ي توركي غلام نيز "قول" مي باشد كه در اسيامي مردم نيز به صورت غلامعلي، غلامحسين و غيره آمده و ارادت شخص را نسبت به ائمه نشان مي دهد. قول و غلام در كل تاريخ آزربايجان و ايران، به معناي كارگزار دربار آمده و از آن جمله "قوللار آغاسي" به معناي وزير تشريفات بوده است و مقامي والا و رفيع در دربار بوده است. اما خيانت مورخان و تاريخ نويسان امروز دست به تاريخ برده و از اين كلمه معاني غير واقعي منظور داشته اند و كار را بدانجا كشانده اند كه در ترجمه از عربي نيز، تركيباتي چون جيش الترك و جند الترك را غلامان ترك ترجمه كرده اند. اگر غلام به معني برده و نوكر بود آلپتگين چگونه غلامي است كه ثروت و املاكي به مراتب بيشتر از شاه ساماني داشته است؟ رقم بسيار ستغلات و اموالي داشته كه در خراسان و ماوئراالنهر شامل چند صد ديه، سرايها، باغها، كاروانسراها، حمام ها در شهرهاي عمده ي آن زمان بوده است. عايدان اين املاك و نيز يك ميليون گوسفند و صدهزار اسب و استر و اشتر دارايي او بوده است[3] . او چگونه مي توان نوكر و غلام به معني نوكر و برده دانست كه ثروتش چند برابر شاهنشاه ساماني و شاه آل بويه و صفاري و غيره و غيره است؟ مگر چنين غلاماني نبودند كه بسياري از شاهان را از تخت شاهي به زير كشيدند؟ مگر احمد بن اسماعيل ساماني را در سال 301 ق در سراي خود به قتل نرساندند؟ همين غلامان نبودند كه چندين خليفه ي عباسي را از خلافت خلع كردند و يا در دربار خلافتش به زنجير بستند و ... دفاعي از چنين اموري نمي كنيم اما يقينا مي دانيم كه معني غلام آنگونه كه مورخين معاصر ايران از آن دريافت دارند غلط و مغرضانه است. متاسفانه كتاب هاي درسي نيز پر است از چنين عبارات، تا 30 % از مردم ايران را مورد تحقير و توهين قرار دهند. اگر چنين نيست مي بايست در حداقل زمان نسبت به پاك كرده اين لكه ي ننگ آريامهري گام بردارند! مي دانيم كه جوانان و نوجوانان برومند و زيبارو را به دربار برده و سالها در تربيت و پرورش آنان صرف مي كردند تا افرادي لايق و باكمالات باشند. غلامان، تربيت سختي مي ديدند كه نظام الملك در نظام آرماني خود برنامه ي 7 ساله اي را براي تربيت غلامان ترسيم مي كند. در كتاب قوتادقو بيليك(علم سعادت) كه در همين زمان در دربار قاراخانيان نوشته شده است و نويسنده ي آن يوسف بالاساغونلو(خاص حاجب) بوده است اصول كشورداري و آداب الملوك را به تحرير كشيده است و به نظم آورده است). بسياري از همين تربيت يافتگان امارت مناطق گسترده اي را در دست مي گرفتند. آداب الملوك و سياست نامه و قوتادقو بيليك از كتابهايي هستند كه در تربيت اين افراد نظر داده اند. اينك برگرديم به تاريخ غزنويان.

بر اساس تحقيقات بسياري از پژوهندگان تاريخ غزنوي، تمامي سرزمين هاي ماوراالنهر و خراسان، زمانهاي بسيار زودتر از اين زمان، در دست تركان بوده است. آنان از سلطه ي كوشانيان، اشكانيان و هپتاليان يا همان هياطله بر اين سرزمين سخن رانده اند. ماركوارت اين سرزمين ها را در اوايل ظهور اسلام سرزمين توركان مي نامد؛ اصطخري نيز از توركان خلج نام مي برد كه آداب توركي، هيات و زبان توركي را حفظ كرده و در اين مناطق سكونت دارند. (قابل توجه نويسندگان كتاب هاي درسي – تركان، كوچ نشين و بيابان گرد نبوده اند و گر نه چگونه اين همه املاك داشته اند؟) همو مي نويسد كه سبكتگين نخستين فرماندهي بود كه همه ي تركان را متحد ساخت(باز توجه كنيم كه از مناطق خراسان سخن مي راند و گرنه، قاراخانيان امپراتوري بزرگ خود را دارند و پيش از آنان خزران حكومت مناطق وسيعي را در دست داشته اند و تركان ساكنان اصلي اين مرز و بومند). آلپ تگين فرمانده تركان بود كه همچون شاهي مستقل حكومت مي كرد. قره تگين نيز در سال 371 ق حكومت خود را تشكيل داد. آلپ تگين چنان قدرتمند بود كه اميراني داشت و مناطقي را بدانان سپرده بود. يكي از اين اميران بلكاتگين بود كه دست نشانده ي وي به شمار مي آمد. مدتي نگذشت كه مردم اورا به عنوان فرمانده خويش برگزيدند. مورخان اذعان مي كنند كه در سال 355ق/966م اين امر صورت گرفت و گزينش او به حكومت غزنه بنا بر آراي عمومي تركان بوده است. وي 10 سال حكومت كرد و بوري تگين بر جاي او نشست. هرچند كه او براي حفظ حكومتش، خود را والي سامانيان مي دانست اما، سبكتگين از طرف سامانيان امارت يافت و سبكتگين به غزنه آمد و توانست با اصلاحاتي كه در امور مالياتي و تشكيلات اداري كرد دل مردمان را به دست آورد.

برخي از مورخان سعي كرده اند نسب سبكتگين را به ساسانيان پيوند دهند، در حالي كه مي دانيم وي بر تورك بودن خود مباهات مي كرد. وجهه ي سبكتگين در دوران حكومت بوري تگين و بلكاتگين رو به فزوني نهاد. اصلاحاتي هم كه در نظام اقطاع به وجود آورد و والياتها را كاهش داد و به وضع سربازان رسيدگي نمود، به مرور نظر مردم به سوي او گرايش يافت. وي در سال 384ق /994م از طرف سامانيان لقب ناصرالدين و الدوله گرفت. پسر او محمود نيز لقب سيف الدوله يافت. سبكتگين در ميان مردم ترك نفوذ فراوان يافت. با روي كار آمدن محمود، احترام وي رفته – رفته نسبت به سامانيان رو به كاهش نهاد و در سال 392ق /1002م سكه به نام خود زد و سلسله ي غزنوي آغاز شد و خلافت عباسي نيز او را به رسميت شناخت. امپراتوري غزنويان از هند تا آسياي صغير توسعه يافته بود و حكومت غزنوي يكي از نيرومندترين امپراتوري هاي شرق به شمار مي آيد. اما يك نكته نيز وجود دارد و آن اينست كه به گفته ي پروفسور كؤپرولو مورخان خواسته اند با ديد مورخان هند سلطان محمود غزنوي را به بررسي بنشينند و آنرا بر كل توركان تعميم دهند و اين نقيصه اي بس بزرگ مي باشد.

فرهنگ و تمدن غزنوي

دوران حكومت غزنويان يكي از دورانهاي طلايي فرهنگ و ادب ايران است. تاريخ به ما مي گويد كه سلطان محمود با همراه شدنش پدرش در جنگها، جنبه هاي عملي تربيت نظامي را آموخته بود. سبكتگين تمام تجربيات و مهراتهاي خود را به فرزندش انتقال داده بود. تعليمات مدرسه اي را ابونصر حسين از پيشوايان مذهب حنفي بدو آموخته بود. محمود قرآن را از او آموخت و بعدها نيز از مشاوره ي او بهره ها برد[4]. سلطان محمود زبان عربي را به خوبي مي دانست[5]. اطلاعش از زبان فارسي هم به اندازه اي بود كه با مشاوران فارس زبان خود سخن گويد و اشعار و مدايح شاعران را به خوبي دريابد. برخي از مورخان مانند عوفي، ادوارد براون و يان ريپكا كه با نظر منفي به سلطان محمود نگريسته اند از هوش سرشار و درك سريع او را انكار نمي كنند.

مسعود فرزند محمود نيز آموزش هاي نظامي و مدرسه اي را به كمال گذرانده بود. معلم وي ريحان خادم نام داشته كه اتابك مي ناميد[6]. كليموند مي نويسد كه مسعود در فارسي نويسي صاحب سبك بود. او علاوه بر توقيع اسناد ديوان كه براي او مهيا مي ساختند گاه خود نيز مطالبي با دست خود بر آن مي افزود. او قادر بود مطالب عربي را بخواند و به عربي سخن گويد.[7]مسعود در تمام جريانات فكري اسلامي ذهن گسترده اي داشت. او ادامه مي دهد "بي گمان مسعود و پدرش زبان توركي – زبان اجدادي خود را حفظ كرده بودند و پيوسته با سربازان و فرماندهان نظامي به توركي سخن مي گفتند".[8]

اگوست مولر، بارتولد، براون و ريپكا حمايت آنان از فرهنگ و ادبيات را ناشي از عشق بي غرضانه ندانسته اند. بيروني دانشمند تورك زبان از حمايت بي دريخ غزنوي برخوردار بوده و "قانون مسعودي" را در نجوم به نام مسعو.د نوشته است. اين شاه، زمينه نگارش كتاب تحقيق مااللهند را براي بيروني فراهم آورده بود. در ارزيابي فرهنگ و خدمات فرهنگي اين سلسله دو نظر متضاد وجود دارد. برخي نقش سلاطين غزنوي را در مقام حامي سخاوتمند هنرها و خالق فرهنگ اسلامي مي دانند و برخي بر خلاف اين نظرند. اما آنچه در اينجا براي ما مهم است فرهنگ توركي اين امپراتوري مي باشد. از يك سو مي دانيم كه رقيب و همكيش اين امپراتوي – قاراخانيان خود فرهنگ و ادبياتي غني به زبان توركي در دربار خود مي آفريدند و نقطه مقابل آنان غزنويان بودند كه به جاي پرداختن به زبان توركي، به زبان فارسي اهميت دادند و اين زبان را از آسياي مركزي تا آسياي صغير توسعه دادند. اما، اين گفته تماما صحيح نيست؛ زيرا بررسي كنندگان اين عرصه نيز معتقدند كه اشعار و ادبيات شفاهي با حدت و شدت فراوان گسترش مي يافت و به طور ملموس مورد حمايت دربار نيز بوده است. كليمبورد نيز معترف است كه از اشعار و ادبيات توركي چيزي نمي دانيم، اما اين ندانستن دليلي بر عدم وجود آن نيست. استاد محمد تقي بهار در كتاب سبك شناسي مي نويسد:"به شهادت بيتي از منوچهري:

براه تركي مانا كه خوبتر گويي

تو شعر تركي برخوان مرا و شعر غزي

به نظر مي رسد كه در عصر اول غزنوي شعر توركي را مي شناختند و در محافل ادبي مي خواندند".[9] نه تنها صدها شاعر در دربار غزنوي گرد آمده بودند بلكه هنرمندان و صنعتگران نواحي نيز در دربار او جمع شده بودند. مورخان از وجود بيش از 400 شاعر در دربارغزنويان سخن گفته اند. از جمله ي اين شاعران مي توان از منوچهري، فرخي، عنصري، عسجدي، فردوسي و ديگران نام برد. اكثر اين شاعران مديحه سراي سلطان محمود و سلطان مسعود بوده اند و اين دو را به خاطر نسب تركي اشان ستوده اند. واژگان توركي در همين عصر به وفور وارد زبان فارسي گرديد كه علاوه بر عناوين نظامي، بسياري از كلمات را مي توان در ديوان فارسي گويان اين عصر يافت. غزنويان ادبيات را از عرب و معماري را از هند برگرفتند. بناهاي غزنوي هنوز هم در اقصي نقاط دنياي اسلام پابرجا هستند. مقابر محمود و سبكتگين امروز هم موجودند. تنديس هاي فراواني نيز در دهه هاي اخير به دست آمده است و هنر پيكره سازي نيز رونق تمام داشته است. مورخان از رونق سوداگري و صنايع دستي نيز سخن رانده اند. كليموند از وجود سوداگران و پيشه وران تورك در بغداد و ديگر شهرهاي بزرگ سخن مي گويد. توماس از سكه هاي غزنوي مي نويسد و بدين نتيجه مي رسد كه سكه هاي غزنوي سنگين تر از سكه هاي ساماني است. وزن سكه هاي ساماني 45 گندم بيشتر نبوده ، در حالي كه سكه هاي غزنوي بين 50 الي 55 گندم بوده اند.

ابن فضلان از قمها[10] يا گامها و شمنان نام مي برد كه سازي در دست داشته اند. مي دانيم كه گام در آزربايجان همان اوزان يا آشيقها هستند كه به آفرينش ادبي به صورت شفاهي و زبان به زبان مي پرداخته اند. مورخان از احترامي كه طبيبان در بين غزنويان داشته اند نيز نوشته اند. روايات باستاني تورك – از اوغوز و يافث كه فرزند نوح و پيغمبر بود بر سر زبان ها بوده است[11]. در اين روايت ترك، غز نوه ي يافث داراي تعويذ حجرالصواعق بود كه مي توانست از طريق كنترل عناصر طبيعي، پيروزي در جنگ را نصيب خود كند[12]. در هر صورت با وجود توسعه ي زبان و ادبيات فارسي، ادبيات تركي نيز گسترش قابل توجهي يافته بود كه متاسفانه اديبان ايران بدان بي توجه بوده اند. كليمبورد معتقد است كه غزنويان در مقايسه با ديگر اقوام تورك نظير خزران و قرلقان كه هسته ي مركزي اتحاديه ي قاراخانيان را تشكيل داده بودند از پيشرفت كمتري برخوردار بوده اند[13]

[1] كليفورد ادموند باسورث، تاريخ غزنويان، ترجمه: حسن انوشه، تهران، انتشارات اميركبير، 1362، ص21.

[2] همان، ص34.

[3] همان، ص41.

[4] تاريخ بيهقي، ص491.

[5] تاريخ غزنويان، همان، ص129.

[6] بيهقي، ص112 الي 121.

[7] همان، ص130.

[8] تاريخ غزنويان، ص131.

[9] ملك الشعراي بهار، سبك شناسي، تهران، 1337، ص134.

ديوان منوچهري، ويرايش دكتر محمد دبير سياقي، ص168.

[10] همان، ص220.

[11] همان، ص220.

حدودالعالم، ويرايش سيد جلال الدين طهراني، ص54. / مجمل التواريخ، ص102.[12]

[13] همان، ص221.

آزربايجانين قزوين شهري

یک شنبه 9 تير 1392برچسب:,

:: 18:41 :: نويسنده : داوود بدرزاده

قزوين ايالتي - استان قزوين

قديم "يونان"تاريخ يازيلاريندا قزوين حاقيندا معلومات ، ميدييا حؤكمدارلاري حاقيندا معلوماتلاردا تصادف اولونور كي، بونلار دا بيزيم ائرادان اول (قبل از ميلاد) 9 عصره عاييددير. قزوين ايالتي‌نين اراضي سينده چوخلو طايفالار و قبيله‌لر ياشاميشدير، و قديم ده بو اراضي دايم "محاربه‌‌ زوناسي" (باريكه جنگ) اولوبدور. ائركن ايسلام دؤورونده قزوين عرب قوشونلاري طرفيندن قصب اولونموشدور. صفوي لرين حركاتي‌نين باشلانديغي دؤورده قزوين اونلارين پايتاختي اولموشدور. تهرانا ياخين اولدوغوندان قزوين قاجارلار دؤورونده دؤولتين مهم مركزلريندن بيري اولوبدور. بورادا اساساً آزربايجان توركلري ياشايير.

شهرلري :

قزوين ايالتي اينظيباتي جهتدن 5 شهره و مركزينه آيريلير :

1 – آبيئك (آبيك) شهري

2 – البؤرز (البرز) شهري

3 - بوئين زهرا شهري

5 – تاكيستان شهري

6 – قزوين"ايالت"مركزي

قزوين تهرانين قربينده 144 كم دا دوزنليك زونا يئرلشير. يوخاريدا قزوين ايالتي نين جمعتيني آپاريلميش (سرشماري)ده قئيد ائتديك آمما قزوين شهري‌نين اؤزونون اهاليسي 2006 نجي ايل سيياهييا آلماسينا اساساً 355، 338 نفر دير . اهالي ‌نين 63 %ني آزربايجان تورك لري 37، % ني ايسه قئيري تورك منشأ‌لي خالقلارين نوماينده‌‌لري تشكيل ائدير. قزوين عرب خليفه‌ليگي‌نين مهم حربي بازاسينا چئوريلميشدير. ايسلامي دؤورونده قزوينده عظمتلي مسچيدلردن بيري اينشا ائديلميشدير. بو مسچيد، جومعه مسجيدي آدلانير. دوققوز عصرده قزوين شهري‌نين قارشيسيندا يئني قالا تيكيلميشدير. موبارك مدينه قالاسي سونرالار تيكيلميش و يو آدي آلميشدير. موبارك مدينه قالاسي يئني دن قورولموش و اونون اطرافي بويو يئني قالا ديوارلاري تيكديرميشدير. ايل لر كئچميشده شهرين يئني دن قورولماسي و گئنيشلنمه‌سيني تورك حؤكمدارلاري تاماملاميشديلار.

اون ايكي عصري‌نين سوننودا قزوين و ايسماعيل قالاسي مونقول لارين هوجومونا معروض قالميشدير. ايسماعيلي لر حركاتي و اونلارين مركزي حؤكومتله آپارديغي موباريزه "قزوين"ين تاريخينه بؤيوك تأثير گؤسترميشدير. ايسماعيلي لر قزويني يئني بير مركزه چئويرميشديلر. صفوي لر قزويني پايتاخت سئچديگينده ، بورادا بؤيوك تيكينتي و يئني دن قورما ايش لري آپاريلميشدي. قاجارلار پايتاختي تهرانا كئچيرديك ده، آوروپايا گئدن يولون ياخينليغيندا يئرلشن "قزو‌ين"ده بير شهر كيمي اهميتيني آرتيرميشدير. حال حاضيردا قزوين بؤلگه نين ايقتصادي ، سوسيال جهت دن اينكيشاف ائتميش مهم شهرلريندن بيري دير. ديناميك اينكيشاف ائدن صنايع و كند تصرروفاتي بؤلگه نين عيومومي اينكيشافينا خيدمت ائدير.

گؤرمه‌لي يئرلر و عابيده لر :

"قزوين"ين گؤرمه‌لي تاريخي يئرلري، مينئرال سو بولاقلاري، عالي قاپيسي، چهل ستون، الموت، نوذرشاه، لامبسار، سميران، سانقرود، شيركوه و ... قالالاري : سانقي قالاسي‌نين كوفي يازيلاري ايله بزه‌ديلميش داشلاري ، باراجين قالاسي ، بير نئچه مينئرال سو بولاقلاري ، قافار قوندباد مقبره‌لري، بير نئچه قديم ائو بينالاري : رضوي، سيده ، ضربخانه، گولشن ، واسير، هادقي و شاهرودي ، سيد عليخان ، حسن آباد و شاه كوه قديم قبريستانليقلاري ، نوستار آباد، قازانچلار، حسين آباد، مئشكين تپه، اولند تپه، بير نئچه قديم بازارلار، كاروانسارالار، قديم قزوينين داروازالاري (قالا قاپيلاري) ، كلاه فرنگي موزئيي، كبير، حئيدرييه، مسجيدالنبي ، قديم مكتب و مدرسه‌لر، مقبره‌لر و مقدس يئرلر و سايره.

شعری از فضولی

پنج شنبه 30 خرداد 1392برچسب:,

:: 11:1 :: نويسنده : داوود بدرزاده

پریشان حالیم اولدوم سورمادین حال پریشانیم غمین دن درده دوشدوم قیلمادین تدبیر درمانیم

نه دئرسن روزگاریم بویله می کئچسین گوزل جانیم؟ گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

اسیر دام عشقین اولالی سن دن وفا گورمن سنی هر قاندا گورسم اهل درده آشنا گورمن

وفا و آشنالیق رسمینی سن دن روا گورمن گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

دیر هر دم وفاسیز چرخ یاییندان بنا بین ا کیمه شرح ائیله ییم کیم محنت و اندوه و دردیم چوخ؟

سنه قالدی مروت سندن ئوزگه هیچ کیمسه م یوخ گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

گوزومدن دم به دم باغریم اوزوب یاشیم گیبی گئتمه سنی ترک ائتمه زم چون بن بنی سن داخی ترک ائتمه

اماندیر ظالیم اولما بن گیبی مظلومی اینجیتمه گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

قاتی کونلون نه دن بو ظلم ایله بیداد راغیبدیر گوزل لر سن گیبی اولماز جفا سن دن نه واجیبدیر؟

سنین تک نازینه نازنین ایش لر مناسیب گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

نظر قیلمازسان اهل درد گوزدن آخیلدان سئیله یامان لیق دیر ایشین عشاق ایله یاخشی می دیر سویله؟

گل اللاهی سئورسن عاشقه جوور ائتمه لطف ائیله گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

"فضولی" شیوه ی احسانین ایستر بیر گداییندیر دیریلدیکجه سگ کویون ئولن ده خاکپاییندیر.

گرک ئولدور گرک قاو حکم حکمون رای رایینیدیر

گوزوم جانیم افندیم سئودیگیم دولتلی سلطانیم

یکدم بیا و بنشین ای ترک روی سوسن! مــــــی میرم از فراقت منی، سالیب گئدرسن.

بسیار جــان بـدادم تـــا آمـــدی به دستم کـــــــس را سخن نباشد ،گر قانیمی توکرسن

ای مـــعدن لطافت وی حسـن گنج آفـت! سر ها فدای راحت ،اوردان کی سن کئچرسن

تو حاکمی و سلطان ما جمله بنده فرمان امــروز روز لطف است ،گـــر الیمـــی توتارسان.

شعری از نسیمی، از بزرگترین مفاخر آذربایجان

پنج شنبه 30 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:38 :: نويسنده : داوود بدرزاده

شعری از عمادالدین نسیمی، یکی از بزرگترین مفاخر آذربایجان
منده سیغار ایکی جهان، من بو جهانه سیغمازام،
گؤوهری لامکان منم، کؤن و مکانه سیغمازام
عرشله فرش و کاف و نون، منده بولوندو جمله چون،
کس سؤزونووو ابصم اول، شرح و بيانه سيغمازام
کؤن و مکاندير آيتيم، ذاتي دورور بدايتيم،
سن بو نيشانلا بيل مني، بيل کي، نيشانه سيغمازام
کيمسه گمان و ظن ايله اولمادي حق ايله بيليش،
حقي بيلن بيلير کي، من ظن و گمانه سيغمازام
صورته باخ و معنی ني صورت ايچينده تاني کيم،
جسم ايله جان منم ولي، جسم ايله جانه سيغمازام
هم صدفم، هم اينجييم، حشرو صراط اسينجييم،
بونجا قوماش و رخت ايله من بو دکانه سيغمازام
گنجي-نهان منم من اوش، عئيني-عيان منم، من اوش،
گؤوهري-کان منم من اوش، بحرو و کانه سيغمازام
گرچي محيطي-اعظمم، آديم آدمدير، آدمم،
دار ايله کون فکان منم، من بو مکانه سيغمازام
جان ايله هم جهان منم، دهر ايله هم زامان منم،
گؤر بو لطيفئيي کي من، دهرو زمانه سيغمازام
انجم ايله فلک منم، وحي ايله هم ملک منم،
چک ديليني و ابصم اول من بو ليسانه سيغمازام
ذره منم، گونش منم، چار ايله پنج و شش منم،
صورتي گؤر بيان ايله، چونکي بيانه سيغمازام
ذات ايله هم صفاتيله، قدريله هم براتيله،
گل شكرم هم نباتيله، بسته دهانه سيغمازام
شهد منم، شكر منم، شمس منم ، قمر منم
روح روان باغيشلارام روح و روانه سيغمازام
ناره يانان شجر منم، چرخه چيخان حجر منم،
گؤر بو اودون زبانه سين، من بو زبانه سيغمازام
گر چی بو گون نسيمي يم، هاشمي يم، قريشي يم
مندن اولودور آيتيم، آيته شانه سيغمازام.

آيا آزربايجانيان فارس زبان بوده اند؟

چهار شنبه 29 خرداد 1392برچسب:,

:: 16:0 :: نويسنده : داوود بدرزاده

آيا آزربايجانيان فارس زبان بوده اند؟

براي اثبات هر ادعاي تاريخي علاوه بر مستندات تاريخي، نشان دادن معقول و منطقي بودن آن ادعا نيز ضروري است و اين همان نكته اي است كه مروجين تئوري تغيير زبان آزربايجانيان از تاتي (شاخه اي از زبان فارسي) به توركي، هرگز بدان نمي پردازند. به اين معني كه تنها با تكيه بر اين استدلال تاريخي كه نويسندگان و شاعران بزرگي كه از سرزمين آزربايجان برخاسته اند آثار خود را به زبان فارسي نوشته اند و يا اينكه چند روستا در آزربايجان يافته شده كه به زبان تاتي سخن مي گويند، نتيجه مي گيرند كه ساكنان اين سرزمين فارس زبان بوده اند. كه خود اين استدلال بدليل اينكه شاعراني همچون نسيمي، قاضي برهان الدين، ضرير، شاه اسماعيل ختائي، فضولي، حسن اغلو، نصير باكويي، صائب تبريزي، قوسي تبريزي، تاثير، اماني، شاه عباس ثاني، واقف ، آقا مسيح شيرواني و … به زبان توركي سروده اند دچار نقصان ذاتي است. هرچند برخي از اين مدعيان رندي به خرج داده و ظهور اين شاعران را به شروع پروسه تورك شدن مردمان فارس اين نواحي نسبت مي دهند!

اين استدلال كه تفاوتي بين زبان شفاهي و نوشتاري قائل نمي شود كه بنا به استدلالهاي ارائه شده در مقاله قبلي اينجانب (اخبار روز دوشنبه هشتم اسفند 1384 با عنوان “چرا در هزار سال حكومت تركان بر ايران، فارسي زبان رايج بود و نه تركي؟!”) متفاوت بودن آنها در دوران كهن اجتناب ناپذير بوده است؛ همانقدر بي اعتبار است كه امروز بگوييم، شاعري مانند پروين اعتصامي چون به زبان فارسي شعر سروده است پس حتما فارس زبان بوده است و سپس، از آنجا كه مي دانيم پروين اعتصامي متولد تبريز بوده است پس نتيجه بگيريم كه كل مردم تبريز فارس زبان هستند!؟

همچنين اين استدلال بايد ما را به اين نتيجه گيري برساند كه چون بسياري از متفكرين و انديشمندان اروپايي تا حدود اويل قرون وسطي مطالب خود را به زبان لاتين (يعني زبان علمي امپراتوري روم و كليساي كاتوليك) مي نوشتند و نه زبان مادري خودشان (مثلا آلماني و فرانسوي)، پس حتما تمام اروپاييان به زبان لاتين صحبت مي كرده اند و شايد بعدها قبايل وحشي از شمال اروپا به اين مناطق هجوم آورده و زبان مردم متمدن منطقه را تغيير داده باشند! البته بماند كه قبايل وحشي با اتكا به كدام قابليتهاي فرهنگي توانسته اند فرهنگ و زبان خود را بر مردم متمدن منطقه غالب سازند و همين گونه است در مورد قبايل به اصطلاح وحشي مغول كه ادعا مي شود زبان خود را بر مردمان متمدن فارس منطقه آزربايجان مسلط كرده اند!

اما نكته مهم ديگر اين است كه طرفداران اين تئوري، علاوه بر استدلال هاي تاريخي، بايد در مورد چگونگي وقوع اين تغيير زبان وسيع (ادعاي تغيير زبان مردم آزربايجان از فارسي به توركي) آن هم در يك محدوده جغرافيايي وسيعي از كوههاي قفقاز گرفته (جمهوري آزربايجان فعلي) تا نزديكي هاي تهران (قزوين و بوئين زهرا) و در دوراني كه مفهومي به نام آموزش همگاني توسط دولتها وجود نداشت و تعداد باسودان در هر شهر به تعداد انگشتان دست مي رسيد، دلايل عقلي و منطقي بياورند.

كساني كه اين ادعا را مطرح مي كنند يا هيچ شناختي از اوضاع اجتماعي دوران گذشته تاريخ ندارند و يا نمي خواهند داشته باشند! در دوراني كه ارتباطات بين مناطق جغرافيايي مختلف به قدري پايين بود كه خبر عصيان و شورش در مناطق دوردست روزها طول مي كشيد تا به گوش حكومت مركزي برسد، قابل تصور نيست كه يك حكومت مهاجم، زبان مردمي را كه به صورت قبيله اي زندگي مي كردند و گاه حتي ازدواج هاي بين قبيله اي نيز به ندرت انجام مي شد؛ به كلي تغيير داده باشند!؟ اين كه حكومت هاي مهاجم چگونه به خانه هاي تك تك مردم نفوذ كرده و زبان خود را به كودكان آنها آموخته اند و در نهايت چنان زبان آنها را تغيير داده اند كه تنها در چند دهكده كوچك آثاري از زبان قديمي باقي مانده است؛ سوالي اساسي است كه مدعيان اين تئوري بايد پاسخ قانع كننده اي براي آن بيابند.

اين در حاليست كه با وجود تلاشهاي بي وقفه حاكمين صد ساله اخير ايران براي تغيير زبان مردم آزربايجان از توركي به فارسي كه با كمك سيستم آموزش همگاني به زبان فارسي و وسائل ارتباط جمعي پر نفوذي چون راديو و تلويزيون كه با پشتوانه تحقير شديد زبان، تاريخ و فرهنگ آزربايجان و تئوري هايي همچون همين تئوري آريايي الاصل بودن آزربايجانيان همراه بوده است؛ هنوز زبان توركي در سرزمينهاي تاريخي آزربايجان به حيات خود ادامه مي دهد.

در مورد دهكده هايي كه در آنها زبان تاتي وجود دارد نيز آيا اين استدلال معقول تر نيست كه بگوييم آنها باقيمانده قبايل فارس زباني هستند كه در گذشته هاي دور به اين مناطق كوچ كرده اند؟ چگونه است كه وجود ميليونها تورك زبان در اين مناطق دليل بر تورك بودن اجداد آنها نيست ولي وجود چند روستا به زبان تاتي، دليلي محكم! بر فارس بودن اجداد اين مردمان است؟! و اگر اين چنين است چرا وجود ساكنان تورك زبان در چهار گوشه ايران و حتي در تمام استانهاي فارس نشين ايران، دليلي بر تورك بودن فارسها نيست؟!

حقايق تاريخي نشان مي دهند كه براي تغيير زبان در يك منطقه تنها راه، قتل عام ساكنين قبلي و يا كوچ اجباري آنها به مناطق ديگر و جايگزين كردن آنها با مردماني با زبان و نژاد جديد است كه از نمونه هاي تاريخي نزديك آن مي توان اقدام هيتلر در قتل عام يهوديان اروپا و يا كوچ اجباري ارمنيان ساكن اطراف درياچه وان در توركيه را نام برد. بنابراين توضيحات گذرا و مبهمي همچون “پاره اي جا به جايي هاي قومي” كه آقاي دوستخواه به آن اشاره كرده اند، به هيچ وجه توجيه كننده مساله اي به بزرگي ادعاي تغيير كامل زبان در يك منطقه جغرافيايي گسترده، نيست. (اخبار روز چهارشنبه دهم اسفند 1384 با عنوان ” چند يادآوري ي بايسته درباره ي استقلال ِ ساختاري ي ِ زبان ِ فارسي”)

اما آنچه كه بسيار واضح و آشكار است، هيچ اشاره اي در تاريخ ايران بعد از اسلام به وجود چنين قتل عام وسيع و يا كوچ اجباري وسيعي در منطقه بزرگ و گسترده اي كه آزربايجانيان امروز ساكنند؛ وجود ندارد و كاملا بعيد است كه چنين اتفاق مهمي به فرض وقوع، از خاطره تاريخ به كلي محو شده باشد. حتي به فرض محال درست بودن اين نظريه، باز نمي توان گفت كه آزربايجانيان فارس زبان بوده اند (به همان دليل كه امروز توركهاي ساكن اطراف درياچه وان را نمي توان همان ارمنياني دانست كه زبانشان توركي شده است!) بلكه در آن صورت درست تر خواهد بود كه بگوييم ساكنان قديمي فارس منطقه به هر دليلي از منطقه كوچ كرده اند و قبايل تورك جايگزين آنها شده اند.

حقايق تاريخي نشان مي دهد كه در دوران گذشته حكومتها نفوذ چنداني در بطن جامعه نداشتند و هرگز توانايي ايجاد تغيير در خصوصي ترين بخش هاي حيات انسانها كه زبان يكي از مهمترين آنهاست نداشته اند و وجود حدود 6000 هزار زبان و گويش در جهان امروز كه از گذشته به يادگار مانده است، در مقايسه با تعداد معدود حكومتهاي موجود در آن دوران، خود بيانگر آن است كه حكومتهاي دوران كهن ابزارهاي لازم جهت تغيير و يكسان سازي زبان انسانها را نداشته اند و تنوع زبان در بين انسانها روز به روز در حال گسترش بوده است. اين درست برعكس دوران جديد است كه با آغاز عصر ارتباطات و جهاني شدن، يك نوع گرايش به سمت زبان مشترك بين المللي به دليل نيازهاي جديد در حال تقويت شدن است و زبانهاي با تعداد متكلمين كم با خطر از ميان رفتن روبرو هستند.

اما در همين دوران نيز تلاش براي حفظ و حراست از زبان هاي مختلف كه در واقع همچون آثار باستاني گرانقدري هستند كه انديشه، فرهنگ، هنر و تاريخ بخشي از انسانها را در خود جاي داده اند؛ مورد توجه جدي قرار گرفته است كه اختصاص يك روز به عنوان روز جهاني زبان مادري در همين راستاست. در واقع امروزه انسانها به اين باور رسيده اند كه راه برطرف كردن نيازهاي ارتباطي دنياي جديد، نه فراموشي زبان مادري و جايگزيني آن با زبانهاي بزرگ بين المللي، بلكه گسترش آموزش زبانهاي دوم و سوم در كنار زبان مادري است. تحقيقات نيز نشان داده است كه دوزبانگي باعث افزايش ضريب هوشي كودكان مي شود و به هيچ وجه پديده نامناسبي نيست.

آقاي دوستخواه در مقاله خود مرا متهم كرده اند كه درباره آزربايجان چنان صحبت كرده ام كه گويا آزربايجانيان ايراني نيستند. اما به نظر من اين برداشت شخصي از آنجا ناشي مي شود كه ايشان ايراني بودن را مساوي فارس بودن و يا آريايي بودن معني مي كنند و چون من گفته ام كه آزربايجانيان از قديم الايام تورك بوده اند پس نتيجه گرفته اند كه من معتقدم آزربايجاني ها ايراني نيستند! در حاليكه سرزميني كه ايران ناميده مي شود حداقل در هزار سال بعد از اسلام توسط قبائل مختلف تورك و از جمله آزربايجانيها حراست شده و به صورت يكپارچه حفظ شده است و اگر آنها نبودند اين سرزمين يا بين امپراتوريهاي پيراموني تقسيم مي شد و يا به صورت حكومت هاي كوچك و پراكنده در مي آمد (همان گونه كه در دوره هايي از تاريخ به صورت كوتاه مدت چنان بوده است)

من در اينجا مي خواهم صميمانه تر با هموطنان فارسم صحبت كنم و به آنها بگويم كه من دغدغه هاي فكري شما را كه در پشت اين تئوري هاي پوچ خوابيده و به شما اجازه نمي دهد به حقايق تاريخي اعتراف كنيد، درك مي كنم. اين دغدغه ها همان است كه توركيه اي ها را وادار مي كرد كه كردها را تورك كوهي بنامند! اين همان دغدغه تماميت ارضي ايران است كه من نيز خود را با شما در اين دغدغه ها شريك مي دانم. چون من فكر مي كنم اجداد تورك من بيش از همه ملتهاي ساكن ايران براي حفظ اين سرزمين تلاش كرده و جانفشاني نموده اند. اما راه حفظ تماميت ارضي ايران، انكار حقايق و اصرار بيهوده بر هم نژاد بودن تمام ايرانيان در گذشته دور نيست. مگر كشورهاي چند مليتي مانند سوئيس كه اين تفاوتها را پذيرفته و آن را به صورت صحيح در يك سيستم فدرال مديريت كرده اند، تماميت ارضي خود را از دست داده اند؟! واقعيت آن است كه اتحادي كه بر مبناي تئوري هاي پوچ بنا شده باشد، هرگز براي هميشه پايدار نخواهد ماند.

تنها راه اتحاد پايدار و دمكراتيك ايران، پذيرش حقانيت هويت ملي و زباني متفاوت ساكنان اين امپراتوري كهن و تشكيل كشوري فدرال و با حقوق برابر براي تمام ملتهاي ساكن منطقه است. فراموش نكنيم كه امپراتوريهاي جديد قرن بيستم بر مبناي اصول دمكراتيك و احترام متقابل انسانها و ملتها شكل مي گيرد. به نظر من عقب ماندگي ما نسبت به كشورهاي پيشرفته تنها در بخش صنايع و تكنولوژيهاي نو نيست بلكه مهمتر از آن در بخشهايي مانند جامعه شناسي و علوم سياسي است. يعني ما و بيشتر كشورهاي جهان سوم متاسفانه درك درستي از تئوريهاي جديد سياسي همچون نظم نوين جهاني و اهميت واقعي مقوله هايي چون دموكراسي و حقوق بشر نداريم و بسياري از مدعيان دموكراسي و حقوق بشر درك و باور صادقانه اي به آن ندارند و اين مفاهيم را تنها در جهت منافع كوتاه مدت خود ارزيابي مي كنند و كم نيستند متفكريني كه مقوله هايي چون دموكراسي و حقوق بشر را دسيسه هاي كشورهاي پيشرفته براي تسلط بر كشورهاي جهان سوم تلقي مي كنند! اگر ما واقعا دموكراسي و حق حاكميت انسانها بر سرنوشت خويش را كه از اساسي ترين بندهاي حقوق بشر است، مي پذيريم هرگز نبايد از حق حاكميت مليتهاي ايراني از جمله توركها، كردها، بلوچ ها و … بر سرنوشت خويش در قالب يك سيستم فدراليستي مشابه آنچه در سوئيس وجود دارد ممانعت به عمل آوريم.

اگر اروپاييان كه به دليل اختلافات نژادي، دو جنگ بزرگ جهاني را در همين يكصد سال اخير به راه انداختند، توانسته اند امروزه با كنار گذاشتن اختلافات گذشته و پذيرفتن اصول دموكراتيك و احترام متقابل، همگي زير يك پرچم واحد اتحاديه اروپايي، قدرت و عظمت گذشته امپراتوري روم را در ذهنها زنده كنند؛ چرا ما نتوانيم با به رسميت شناختن حقوق يكديگر در داخل كشور و فراتر از آن، جذب كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز، افغانستان و شايد عراق و پاكستان در يك اتحاديه منطقه اي فراگير كه مي تواند تداعي كننده امپراتوري هاي بزرگ كهن منطقه در قالبي نو و امروزين باشد، خود را از انزواي فعلي نجات دهيم.

شايد در شرايط فعلي كه اكثر كشورهاي منطقه گرفتار حكومتهاي خودكامه و غير دموكراتيك هستند، اين آرزو بيشتر به يك خيال بافي كودكانه شبيه باشد ولي دموكراسي دير يا زود در تمام جهان حاكم خواهد شد و ما مردم ايران بايد نقش تاريخي خود در رهبري منطقه را بر عهده بگيريم و كل منطقه را به سوي دموكراسي در درون و اتحاد استراتژيك در بيرون فرا خوانيم و به ياد داشته باشيم كه ملتهاي بزرگ آرزوهاي بزرگ دارند. اين انتخاب بزرگي است كه پيش روي ماست. ما يا راه دشمني و كينه توزي را در پيش خواهيم گرفت كه سرنوشتي بهتر از يوگسلاوي سابق در انتظار ما نخواهد بود و يا راه احترام متقابل و به رسميت شناختن تفاوتهاي غير قابل انكار مابين ملتهاي ساكن ايران را در پيش خواهيم گرفت و الگويي براي كشورهاي منطقه خواهيم بود تا به سمت دموكراسي در داخل و همگرايي منطقه اي در بيرون حركت كنند و به اين ترتيب خاطره عظمت امپراتوريهاي بزرگ منطقه را زنده خواهيم نمود. به اميد آن روز

آيدين تبريزي

چرا در هزار سال حكومت توركان بر ايران، فارسي زبان رايج بود و نه توركي؟!

شايد كمتر آذربايجاني در ايران بوده باشد كه با اين سوال سخت روبرو نشده و به دنبال پاسخ اين معماي عجيب نبوده باشد؛ كه چرا بزرگترين دانشمندان، متفكران، عارفان و شاعران ايران بعد از اسلام كه بسياري از آنها از جمله ابن سينا، ابوريحان بيروني، مولوي، نظامي گنجوي و … اساسا تورك زبان بوده اند اما يا به زبان عربي (در قرون اول بعد از اسلام) و يا به زبان فارسي نوشته اند و كمتر شوونيست فارسي بوده باشد كه از اين مساله به ذوق و شوق نيامده و زهردارترين طعنه ها را از اين طريق بر آذربايجانيان و زبان توركي وارد نكرده باشد!

در اينجا و به مناسبت روز جهاني زبان مادري، نگاهي نو و از زاويه اي جديد به اين مساله مطرح مي شود تا پرتوي نوراني بر تاريكي اين معماي به ظاهر پيچيده و غير قابل توضيح باشد و حقايقي را كه كمتر مطرح شده، در برابر چشمان حقيقت بين قرار دهد.

قبل از ورود به اين بحث، ابتدا بايد مقدمه اي براي آشنايي با فضاي فكري و اجتماعي دوران كهن آورده شود تا تفاوتهاي انكار ناپذير آن دوران با جامعه امروزي كه در واقع كليد حل معماي فوق است، شناخته شود زيرا اگر بخواهيم دوران گذشته را با فضاي فكري امروز بررسي كنيم مطمئنا با تناقضاتي غير قابل توضيح مواجه خواهيم شد.

بي ترديد خط و نوشتار عامل اصلي حفظ و بقاي تمدن بشري و انتقال آن به نسلهاي بعدي و حافظ اين ميراث گرانقدر بشري در دوران طولاني گذر از توحش به تمدن بوده و آن را از گزند جنگها و بلاياي طبيعي رهانيده و به نسل امروزي رسانيده است. در اين بين نقش اديان و مذاهب و همچنين مبلغين مذهبي در حفظ و توسعه خط و نوشتار انكار ناپذير است. تمامي تمدنهاي بزرگ كهن، كتابهاي مقدسي داشته اند كه آرزوها، آرمانها و قواعد اخلاقي و اجتماعي تمدن مذكور را بيان مي كردند. قديمي ترين كتاب شناخته شده بشري، “گيل گميش” سومري هاست كه امروزه ثابت شده، زبانشان به مانند زبان توركي امروزي از خانواده زبانهاي التصاقي بوده است. آنها، هم خط را اختراع كردند و هم تمام اسباب و لوازم يك تمدن بزرگ بشري را بنا نهادند.

بنابراين زبان و خط نوشتاري در دوران كهن برخلاف دوران امروز نماينده نژادها و مليتها نبوده بلكه نماينده اديان و مذاهب بوده است و هرچند زبان شفاهي هر مليت و قوميتي در زندگي روزمره جاري بوده و نيازهاي ارتباطي آنها را برطرف مي كرده، اما تمام پيروان يك دين و آيين، نوشته هاي خود را به زبان كتاب مقدس خود مي نوشتند و اصولا در هر دوره اي از تاريخ كهن زبان كتاب مقدس، زبان علمي و حكومتي نيز بوده است.

يكي ديگر از تفاوتهاي آشكار دوران كهن نسبت به دوران ما محدود بودن خواندن و نوشتن در دست عده قليلي از بزرگان قوم بوده و آموزش همگاني خواندن و نوشتن پديده اي كاملا نو ظهور و مربوط به دوران اخير است. لذا در دوران كهن تعداد كساني كه قادر به خواندن و نوشتن بودند بسيار كم بوده و از طرف ديگر بديهي است كه هر نويسنده اي دنبال مخاطب مي گردد. بنابراين در هر حوزه تمدني نياز به وجود يك زبان مشترك براي تمام افراد از هر مليت، نژاد و زباني انكار ناپذير بود و همانگونه كه گفته شد، اين حوزه هاي تمدني نيز نه بر اساس نژاد و زبان كه بر اساس دين و آيين شكل مي گرفت و در اين ميان بديهي است كه بهترين انتخاب براي هر حوزه تمدني، زبان كتاب مقدس آن بود.

پس از ظهور تمدن اسلامي كه توانست بسياري از حوزه هاي تمدني آن روز منطقه را تحت نفوذ خود قرار دهد و دين و آيين اسلام منبع فكري و اعتقادي مردم منطقه گرديد، زبان عربي (يعني زبان كتاب مقدس اسلام)، تبديل به زبان علمي، فرهنگي و حكومتي كل حوزه تمدني جديد گرديد و در واقع زبان عربي، زبان خواندن و نوشتن متفكران و انديشمندان بزرگ دوران پس از اسلام در كل حوزه تمدني اسلام گرديد و به همين دليل است كه ابن سينا، ابوريحان بيروني، ذكرياي رازي، ابن هيثم و … نوشته هاي خود را به زبان علمي آن روز يعني زبان عربي نوشتند.

اما با جدايي حوزه تمدني ايران از ساير بخشهاي تمدن اسلامي و خروج از نفوذ حاكميت سياسي خلفاي عرب از يك سو و گسترش تدريجي خواندن و نوشتن از سوي ديگر، به تدريج نياز به بومي سازي علم و حكمت آن روز كه همگي بر مبناي زبان عربي نوشته شده و در اختيار انديشمندان آن روز قرار داشت، احساس مي شد، به ويژه اين كه تمدنهاي بزرگي چون سلجوقيان خود را رقيبان منطقه اي خلفاي عرب مي ديدند. بنابراين نياز به استقلال فرهنگي و زباني از اين رقيب بزرگ منطقه اي كاملا منطقي بود.

اما سوال اساسي اينجاست كه چرا با توجه به اينكه تقريبا تمامي سلسله هاي حاكم بر اين منطقه، كه بعدها ايران ناميده شد، اساسا تورك زبان بودند و حتي تركيب جمعيتي اين منطقه كه شامل آسياي مركزي، قفقاز، ايران امروز و بخشهايي از افغانستان، پاكستان و عراق بود بيشتر به نفع توركها بود تا ساير مليتها، چرا اين زبان فارسي بود كه به عنوان زبان علمي مشترك اين منطقه انتخاب شد و انديشمندان، عارفان، فيلسوفان و حتي شاعران بزرگ اين حوزه تمدني اكثرا به زبان فارسي نوشتند تا زبان توركي؟!

پاسخ اين سوال را بايد در نزديكي و قابليت تطابق زبان فارسي با زبان علمي پيشين يعني زبان عربي از يك طرف و تفاوتها و عدم سازگاري هاي اساسي زبان توركي با زبان عربي جستجو كرد. در اولين نوشته هاي فارسي بعد از اسلام كلمات عربي به وفور يافت مي شوند و حتي مي توان گفت تنها فعل ها و فاعل ها هستند كه فارسي هستند و تمام اصطلاحات علمي، فلسفي، عرفاني و مذهبي به زبان عربي هستند (كه حتي تا به امروز نيز بسياري از اين اصطلاحات بدون تغيير باقي مانده اند)

يكي از مهمترين موانع تطابق زبان توركي با زبان عربي، قاعده هماهنگي آوايي زبان توركي است كه تمام لغتها و كلمات را وادار به پذيرش اين قاعده مي كند و هر لغت و اصطلاحي را كه از زبان بيگانه وارد مي كند دچار تغييرات آوايي كرده، سپس به عنوان يك لغت جديد مي پذيرد. اما از طرف ديگر زبان عربي زباني است كه شديدا نسبت به تغيير آواها حساس است و كوچكترين تغييري در آواهاي كلمات، معاني آنها را به كلي تغيير مي دهد. همچنين بسياري از وزنهاي صرف افعال و اصطلاحات عربي در تضاد آشكار با قاعده هماهنگي آوايي زبان توركي است.

اينجا شايد عده اي مغرض و نا آشنا با علم زبانشناسي اين مساله را به حساب ضعف زبان توركي بگذارند، در حاليكه اين خصوصيت زبان توركي به آن وجهه اي هنري و آهنگين مي بخشد و به تمام لغتهاي بيگانه كه وارد اين زبان مي شوند، رنگ و بويي بومي مي دهد. همچنين از خلوص و يكپارچگي زبان در برابر تهديد زبانهاي بيگانه حراست مي نمايد. از طرف ديگر نزديكي و تطابق با زبان عربي (كه تنها در دوره ويژه اي از تاريخ به دليل ظهور و نفوذ دين اسلام، اهميتي خاص يافت) نشان برتري و يا قدرت يك زبان نيست و شايد به توان از زاويه اي ديگر چنين استنباط كرد كه همين نزديكي و قابليت تطابق زبان فارسي با عربي بود كه آن را كاملا در زبان عربي حل نمود و امروزه فارسي نه به عنوان يك زبان مستقل كه به عنوان لهجه اي از زبان عربي شناخته مي شود.

عامل مهم ديگري كه باعث عدم تطابق زبان توركي با زبان عربي شد، مشكلات ناشي از نوشتن زبان توركي با الفباي عربي بود كه در آن روزگار به عنوان تنها الفباي شناخته شده توسط تمام انديشمندان تربيت يافته در مكتب زبان عربي بود و اصولا به دلايل مذهبي، تغيير الفبا كه مي توانست باعث عدم توانايي در خواندن كتاب مقدس اسلام يعني قرآن شود به هيچ وجه قابل پذيرش در آن دوران نبود. اين مشكلات نوشتن زبان توركي با الفباي عربي بيشتر ناشي از وجود حروف صداداري متفاوت نسبت به زبان عربي و با تعداد بيشتر نسبت به آن است كه تعريف حروف صدادار جديد با شكل و ظاهر متفاوت را اجتناب ناپذير مي كند كه همين مساله خود باعث بوجود آمدن عدم تطابق اساسي زبان توركي با عربي مي گردد. در حاليكه زبان فارسي بدون هيچ مشكلي تنها با تعريف چهار حرف (گ، چ، پ، ژ) با زبان عربي تطابق يافت.

عامل ديگري كه باعث عدم تطابق زبان توركي با زبان عربي شد، ساختار التصاقي زبان توركي و وجود پسوندهاي بسيار بود كه به انتهاي كلمات و اصطلاحات عربي متصل مي شدند و شكل نوشتاري آنها را از لحاظ ظاهري تغيير مي دادند در حاليكه در زبان فارسي حروف ربط و اضافه منفك از كلمات هستند و شكل ظاهري كلمات را تغيير نمي دهند و لذا خواندن و نوشتن به زبان توركي با الفباي عربي دچار مشكلات عديده اي مي شد كه امروزه نيز همين مشكلات دست به گريبان زبان توركي آزربايجاني در داخل ايران به دليل ممنوعيت استفاده از الفباي لاتين است.

اين تغيير شكل كلمات در الفباي لاتين وجود ندارد زيرا برخلاف الفباي عربي كه حرف آخر كلمات با حروف بزرگ نوشته مي شود، در الفباي لاتين حروف آخر كلمات، هم در حالت چسبيده و هم در حالت منفك به شكل كوچك آن نوشته مي شود. به همين دلايل است كه امروزه بهترين الفبا براي نوشتن زبان توركي، الفباي لاتين شناخته شده و همه كشورهاي تورك زبان به تغيير الفباي خود روي آورده اند.

بنابر آنچه گفته شد، قابليت تطابق زبان فارسي با زبان عربي، به سرعت آن را به عنوان جايگزين زبان عربي در ايران مطرح و تثبيت نمود. اما در عين حال بزرگاني چون نسيمي و فضولي نيز بودند كه افكار و انديشه هاي خود را به زبان مادري خود نوشتند.

نگاهي به دوران رونسانس در اروپا نيز نشان مي دهد كه همين روند به صورت مشابه در اروپا نيز در جريان بود و زبان لاتين كه زبان كليساي كاتوليك بود به عنوان زبان علمي مشترك كل اروپا بود و هرچند بسياري از متفكران و دانشمندان اروپايي از كشورهايي چون آلمان، فرانسه، ايتاليا و انگلستان بودند اما بسياري از آنها به خصوص در دوران ابتدايي رونسانس، انديشه هاي خود را به زبان علمي آن دوران يعني زبان لاتين مي نوشتند و نه زبان مادريشان. در واقع زبانهاي انگليسي و فرانسوي كه بزرگترين و قدرتمندترين زبانهاي امروز هستند، سالهاي طولاني زير سلطه زبان لاتين قرار داشتند و اين نه به خاطر قدرت ذاتي زبان لاتين كه به خاطر زبان ديني و علمي بودن آن بود.

با پيشرفت رونسانس و گسترش خواندن و نوشتن و افزايش تعداد كسانيكه با سواد بودند اين سلطه اجباري و ضروري شكسته شد و زبانهاي ديگر اروپايي نيز شروع به رشد نمودند و به تدريج مفهوم زبان ادبي ملي ظهور پيدا كرد و زبانهايي چون انگليسي و فرانسوي، به زبانهايي بزرگ و جهاني تبديل شدند.

در ايران نيز هرچه به عصر حاضر نزديكتر مي شويم شاهد تمايل بيشتر آذربايجانيان براي خواندن و نوشتن به زبان مادري خود هستيم و شاهد هستيم كه با رسيدن مفهوم آموزش همگاني به ايران، بزرگاني چون ميرزا حسن رشديه، سيستم آموزشي مدرني را بر اساس زبان مادري آذربايجانيان بنا مي نهند.

اما جاي بسي تاسف است كه اين دوران با رشد روز افزون انديشه هاي باستان گرايانه و آرياپرستي همزمان مي شود و بويژه با ظهور سلسله ضد فرهنگي پهلوي، روند طبيعي رشد و نمو زبانها در ايران متوقف شده و سياست آسميله سازي مليتهاي ايراني و نابودي و ادغام آنها در زبان و فرهنگ به اصطلاح برتر! آريايي با شدت و قدرت تمام دنبال مي شود و خودباختگي فرهنگي در بين برخي از آذربايجانيان چنان رشد مي يابد كه كساني چون كسروي پيدا مي شوند كه (شايد به خيال خود براي خدمت به ملتشان!) به دنبال روزنه هايي هرچند غير منطقي براي اتصال ملت خود به نژاد پاك! آريايي مي گردند و جاي تاسف و تعجب بسيار است كه چگونه شاعران بزرگي چون احمد شاملو از اين كه نام خانوادگيش توركي است و منتسب به نژاد پست! اظهار تاسف مي كند.

اما تمام اين مسائل ريشه در به قدرت رسيدن انديشه هاي نژاد پرستي و فاشيسم در آلمان هيتلري دارد كه تاثير خود را در ايران آن دوران نيز گذاشته بود و شايد نمي توان بر رفتار آن روز برخي ها انتقادهاي جدي روا داشت چرا كه در جريان موج نژاد پرستي قدرتمند و بي رحمي گرفتار شده بودند، اما امروز تمام دنيا به باطل بودن انديشه هاي نژاد پرستانه معترف است و تمام تلاش خود را براي جلوگيري از بازگشت اين انديشه هاي خطرناك به كار مي گيرد و امثال ميلوسويچ ها را كه پيروان همان انديشه هاي خطرناك هيتلري هستند به عنوان جنايت كاران عليه بشريت مي شناسد.

انديشه هاي باستان گرايانه و آرياپرستانه، اگر در دوران سرگشتگي فلسفي ابتداي قرن بيستم نشانه به اصطلاح روشنفكري بوده باشد؛ امروزه تنها نشانه تحجر و بازگشت به انديشه هاي منحط و طرد شده گذشته است و آنهايي كه هنوز بر همان مدار كج مي چرخند بايد بدانند كه به زودي همچون هيتلر، موسيليني، ميلوسويچ و صدام به زباله دان تاريخ خواهند پيوست.

آيدين تبريزي

نگرش والا به زن در داستان هاي دده قورقود

چهار شنبه 29 خرداد 1392برچسب:,

:: 15:24 :: نويسنده : داوود بدرزاده

نگرش والا به زن در داستان هاي دده قورقود

كتاب‌ « ده‌ده‌قورقود »‌ كتابي داستاني است كه سرگذشت‌ آبا‌ و اجداد توركان در سالهاي دور مي‌باشد . اين كتاب مجموعة داستانهاي قهرمانان « اوغوز » است‌كه تخميناً حدود هزار سال قبل توسط « د‌ده‌قورقود » جمع‌آوري شده‌است . ولي به اعتقاد اكثر محققان از جمله « جعفري ليوايس » و « آي بوكو بووسكي » . اين داستانها از سالهاي بسيار دور در ميان توركان به صورت شفاهي موجود بوده است .
كتاب « دده قورقود » در هر قسمت مملوء از عشق به مردم ، سرزمين و احترام به پدر و مادر و‌ حرمت قائل شدن به پير و بزرگ ، تحسين و پرورش روحيه دلاوري و جنگاوري ، پايبندي به ‌اصول‌ ، ايمان و‌ اعتقاد به خداي بزرگ است ‌كه به زباني بسيار شيوا و روان و تأثيرگذار به خوانندگان القا مي‌شود .
دكتر جواد هيئت در كتاب « سيري درتاريخ‌ زبان و لهجه‌هاي توركي » مي‌نويسد : كتاب « د‌ده‌قورقود » از شاهكارهاي ادبي و فولكولوريك دنياست .
اين كتاب را به حق مي‌توان پدر ادبيات شفاهي و فو‌لكولوريك ملت آزربايجان دانست و به قول دكتر محمد فؤاد كؤپرولوزاده : اگر تمام آثار ادبيات توركي را در يك كفة ترازو بگذاريم و كتاب « د‌ده‌قورقود » را در كفةديگربازهم سمت « د‌ده‌قورقود » سنگيني خواهد كرد .
در نگاه اول وقتي به اين كتاب مي‌نگريم بيشتر از چند داستان ساده و زيبا به نظر نمي‌آيد ولي چه ‌چيزي سبب مي‌شود اين داستانهاي گران سنگ به عنوان مهمترين اثر مكتوب توركي به حساب آيد . آيا فقط چند داستان زيباست كه باعث مي‌شود سال 1999 توسط يونسكو بعنوان سال « دده‌قورقود » نام بگيرد ؟ يقيناً اين‌طور نيست . وقتي كمي كنجكاوانه‌تر به اين كتاب نظر افكنيم به اقيانوسي از مفاهيم اصيل و ناب انساني مي‌رسيم كه براي زندگي بشري لازم و ضروري است . با كمي دقت ، به جنبه‌هاي والاي تمدن و فرهنگ والاي خويش مي‌رسيم . نكاتي كه در كمتر تمدن و فرهنگي موجود بوده و بار ديگر به تورك بودن و آذربايجاني بودن خود بيشتر غر‌ّه و شادمان مي‌شويم .از آن جمله مي‌توان به نگرش انتفاعي دده قورقورد به زن پرداخت :
به جرأت مي توان گفت از مهمترين نكات اين كتاب توجه خاص آن به بانوان است و بارزترين مطلبي كه در كتاب « دده قورقود » به چشم مي خورد زن ، نقش او و نحوه ي نگرش به اوست . در اين كتاب كه بازگو كننده ي فرهنگ اصيل توركان است هيچ گاه به زن و دختر به عنوان موجودي در رتبه ي پايين تر نسبت به مرد توجه نمي شود در اين كتاب و به عبارت بهتر درفرهنگ ما به هيچ وجه از زن به عنوان موجودي براي مرد ياد نمي شود . هرگز از محدوديت براي زن ها حرفي زده نشده است و از بعد شهوت راني يك مرد نسبت به زن سخن نيامده است . در اين كتاب زن با الفاظ زشت و ناشايست مورد خطاب قرار نمي گيرد وهيچ مردي به خود اجازه ي هيچ گونه توهيني به زن را نمي دهد . هيچ مردي به خود حق ظلم به همسرش را نمي دهد و هيچ زن توركي نيز زير بار ظلم نمي رود و زن به حكم زن بودنش هرگز مجبور به ماندن در كنج خانه نيست بلكه از مهمترين ويژگيهاي زنان در اين كتاب خصلت پهلواني و جنگجويي آنهاست كه لازمه ي آن تمرين و ممارست فراوان و حضور در جامعه هم پاي مردان است ، در اين كتاب از زن به عنوان مشاوري براي مرد و همسر ياد مي شود و مرد هميشه مشكلاتش را در وهله ي اول با او در ميان مي گذارد .
در ذيل به نكاتي چند در مورد زن اشاره مي كنيم :
1 )روحيه پهلواني و جنگجويي در ميان زنان ما مهمترين بخش را تشكيل مي دهد .
اگر كتاب را بخوانيد مي بينيد كه هر گوشه آن مملوء از روحيه پهلواني زنان است براي اينكه زن به اين خصيصه دست يابد لازم است در جامعه تفاوتي ميان او و مرد نباشد بايد او نيز بتواند راحت در اجتماع حضور يابد تا بعد از آن بتواند به تمرين و يادگيري جنگاوري بپردازد بايد نحوه نگرش به او آنقدر والا باشد كه بتواند مانند مردان به رزم و جنگ بپردازد چيزي كه در فرهنگ اصيل ما ملّت تورك موجود بوده ولي متأسفانه در قرون اخير با آميخته شدن با ساير فرهنگ ها زن تورك نيز به فردي خانه نشين ( البته نه به اندازه ساير اقوام ) تبديل شده است
به عنوان مثال :
11-) در داستان (1) ( ديرسه خان اوغلو بوغاجين داستاني ) وقتي ديرسه خان بعد از شكار بدون پسرش بوغاج به خانه باز مي گردد همسرش به خيال اينكه پسر به دست كفار اسير شده مي گويد :
اگر دوزو بودورسا
دوغروسونو دِ « دورسا »
ائله سه خان بابامين
يانينا وارارام من
قوشون سيلاح خزينه
آليپ قاييدارام من
مينيب بئدوو آتيمي
سيلاحيمي قاپارام
گيريپ قانلي دويوشه
بوغاجيمي تاپارام
دونمه ره م بو يورشدن
دوشوب دوشمن زينجه
دونمه ره م قول- بود اولوب
آتيمدان ائنمه يينجه
21-) در داستان سوم ( باي بورانين اوغلو بامسي بئيره يين داستاني )
وقتي « بئيره ك » به چادر « باني چيچك » كه دختر نيرومند و جنگاوري بود مي رسد، باني چيچك براي امتحان او خودش را به دروغ دايه ي خويش معرفي كرده و مي گويد :
« گل ايندي سنينله آت چاپاق ، مني كئچرسنسه اونودا كئچرسن . سنينله گوله شك ، مني ييخارسانسا اونودا ييخارسان اوندا او قيزسنه گلر . "
31-) در داستان (4) ( بورلاخاتونون داستاني)
هنگامي كه اوروز پسر قازان خان به اسارت كفار درآمد وقتي مادرش بورلاخاتون از اين موضوع با خبر مي شود به قازان خان مي گويد :
آزغين ، ياغي دوشمنه توتدوردونمو اوغلونو؟
زيندانلاري داغيديب داردا قويارام اونو
كافيرلري بيراخمام اوغلومو آلمايينجا
41-) در داستان 6 ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) در وصف دختر خان و بزرگ ترابوزان چنين آمده : « باشچي بير گوزل قيزي وارييدي ساغينا ، سولونا ايكي قوشا ياي چكديرميشدي آتديغي اوخ يئره دوشمزدي » اين مورد در وصف قدرت دختر پادشاه آمده است .
51-) در داستان 6 ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) سئلجان خاتون وقتي مي بيند دشمنان به دنبال او و « قان تورالي » مي آيند آماده ي نبرد مي شود و :
« قيز بونو دئدي دوردو اوغلانين آتيني يهرله ييب حاضير توتدو . اؤزوده آتلاندي ، ساواش پالتاريني گئيدي . سونگوسونو الينه آلدي . بير يوكسك يئره چيخيب آت بئلينده دايانيب گؤزله دي .
61-) در داستان 10 ( اوشون قوجا اوغلو سگره كين داستاني )
زن « سگره ك » وقتي مي شنود سگره ك به او مي گويد تا 6 سال چشم به راه من باش بعد از آن بدان كه من كشته شده ام مي گويد :
گورسم كه هيجران قورتامير سونو
گـــييرم من اينيمه دمــــير دونو
تاخيب سيلاحيمي اوخو كاماني
گوده رم يوللاري كسيب هرياني
آلتي يول اوستونده چادير چكره م
كورپولر سالارام آرخلار چكره م

2) نجابت و پاكي كه از ويژگيهاي همه دختران و همه زنان تورك است .
در قسمت قبل در مورد پهلواني و حضور زن در اجتماع صحبت شد كه ناشي از نگرش والا به زن بود ولي اين نگرش از كجا ناشي شده است ؟ در جواب بايد گفت زن و دختر تورك در طول ساليان دراز نشان داده است كه از اين آزادي سو‌ء استفاده نمي كنند و هميشه حيا و پاكدامني را سرلوحه و به عنوان مهمترين خصلتش قرار داده است .
در داستان 2 ( قاراچوق چوبانين داستاني ) وقتي زن و فرزند و اهل خانه قازان توسط شوكلي ملك به اسارت گرفته شدند شوكلي ملك براي اينكه بيشتر آبروي قازان را ببرد تصميم مي گيرد « بورلاخاتون » همسر قازان براي او و يارانش باده ي شراب بگرداند و ساقي شود وقتي بورلاخاتون متوجه مي شود به تمام زنان اسير شده مي گويد هر وقت آمدند همگي بگوييد ما بورلاخاتون هستيم تا چنين ننگي حاصل نشود شوكلي ملك براي اينكه بفهمد كداميك از زنان بورلا خاتون است مي گويد از گوشت « اوروز » پسر بورلاخاتون بياورند هر كس نخورد او بورلاخاتون است بورلاخاتون وقتي متوجه مي شود به نزد پسر رفته و موضوع را با او در ميان مي گذارد اوروز نيز در جواب مي گويد مادر جان من فداي ناموسم شود تو حتماً از گوشت من بخور تا دشمن نتواند تو را به باده گرداني مجبور كند و باعث جاري شدن آبروي من و پدرم شود .
آرپا چايي آشدي داشدي
سل ساراني آلدي قاشدي
3فداكاري و ايثار زنان
در داستان 5 ( دوخا قوجا اوغلو ده لي دومرول داستاني ) وقتي كه عزرائيل به ده لي دومرول مي گويد به جاي جان خودت جان ديگري بياب كه من آن جان را بگيرم ده لي دومرول نزد پدر و سپس مادرش مي رود كه هيچ كدام حاضر به گذشتن از جانشان نمي شوند ولي وقتي ده لي دومرول موضوع را با همسرش در ميان مي گذارد همسرش مي گويد :
قارشي ياتاق قارا داغي
سن ده ن سونرا نئيله ره م من
گوروم اولسون كئچر اولسام
سويوق سويوق بولاقلار
سن ده ن سونرا نئيله ره م من
يئر شاهيد اولسون دومرول
گوي شاهيد اولسون دومرول
قــــــادير الله شاهيد اولسون
نه دئييرسن من دومرول
منيم بو شـــيرين جانيــــم
قورباندير سنه "دومرول"

همانطور كه مي دانيم ايثار جان كار هر كسي نيست و تنها كساني ميتوانند از عهده آن برآيند كه از هر لحاظ به بالاترين درجات انساني نائل شده باشند نسبت دادن اين ويژگي به زن در اينجا نشانگر نگرش بسيار والاي دده قورقود و ملّت تورك به زن است .

4) حق انتخاب شوهر و عدم اجبار و تحميل براي ازدواج براي دختران
اين مورد يكي از مشكلات بزرگ دختران در سالهاي نه چندان دور بوده است ولي همان طور كه در مثال خواهيد ديد در فرهنگ توركان در هزار سال پيش حداقل در خانواده هاي بزرگ اجباري براي ازدواج دختران وجود نداشته يا كمتر موجود بوده است .
در داستان سوم ( باي بورانين اغلو بامسي بئيره يين داستاني ) باني چيچك كه خود را به عنوان دايه ي خويش به بئيرك معرفي كرده و در وصف باني چيچك مي گويد : او ائله اوغلانا گئتمك يسته ييركي ، آت چاپماقدا ، اوخ آتماقدا اونو گئچسين و گولوشمكده اونو ييخسين .
5-1)نقش مشاور و راهنما براي همسر
در داستان 9 ( بكيل اوغلو عمرانين داستاني ) وقتي بكيل توسط خان تحقير مي شود با غم و اندوه فراوان به خانه مي آيد و ماجرا را براي همسرش تعريف مي كند در جواب همسرش به او مي گويد در فكر انتقام از شاه نباش هر كس با شاه مخالفت كند كارش درست نمي شود تو هم اكنون به شكار برو و خوشگذراني كن و شراب بنوش تا حالت درست شود بكيل نيز سخنان زن را مصلحت مي بيند گوش فرا داده و به شكار مي رود .
6)احترام به زن توسط مردان :
در اين كتاب وقتي مرد زن خويش را خطاب قرار مي دهد با زبان بسيار شيرين و تعريف و تمجيد از همسر خود ياد مي كند به عنوان مثال :
1)در داستان اول ( ديرسه خان اغلو بوغاجين داستاني ) دورساخان وقتي مي خواهد همسرش را صدا كند اين چنين او را مورد خطاب قرار مي دهد :
بري گل باشمين بختي
بري گل ائويمين تختي !
شكرسوزلوم شيرين خويلوم
يئرييُنده سروي بويلوم
توپوغوندا سارماشاندا قارا ساچليم
قورو يايا بنزه ر چاتماقاشليم
قوشا بادام سيغمادان او دار آغيزليم
آلماكيمي آل ياناقليم ، خوش آوازليم
قادينيم گل گويچه ييم گل
گوزه ليم گل ، چيچيم گل
7) حق تقدم با زنان است .
يكي ديگر از خصايص اين كتاب اشاره به اين مطلب است كه حق تقدم با زنان است پدران ما به علّت قدرداني از ايثار و فداكاري زنان و نگه داشتن حرمت آنها احترام خاصي به زن قائل بودند بطوريكه هميشه حق تقدم با آنها بود . به عنوان مثال در داستان ششم ( قانلي قوجا اغلو قان تورالي نين داستاني ) قان تورالي به سنلجان خاتون در هنگام پرتاب تير مي گويد : قان تورالي دئدي : قيزلارين يولو اول دير ، اول سن آت .
8-1)نحوه ي نگرش مردان به زن
در داستان « دده قورقود » در دو جا از قصد ازدواج دو مرد با دو دختر سخن به ميان آمده كه در هر دو مورد نيز معيار انتخاب همسر توسط مردان نه زيبايي و نه ساير ظرافت هاي زنانه بوده بلكه پهلواني و جنگاوري معيار انتخاب مردان بوده كه اين نحوه ي نگرش بسيار ارزشمند نياكان ما را به زن نشان مي دهد زيرا در اين ملاك به هيچ وجه دخالت هوسراني و شهوت راني را نمي بينيم و اين نشان دهنده ارج و منزلت بالاي زنان ما بوده است .

در داستان ششم ( قانلي قوجا اوغلو قان تورالي نين داستاني ) قان تورالي ملاك انتخاب همسرش را براي پدرش اين چنين بازگو مي كند : « آتا من ائله بير قيز ايستر م كي ، من يئريمدن دورمادان اودورموش اولا ، من قارا قوچ آتيمي مينمه دن او مينميش اولا ، من كافر ائللرينه چاتماميش او چا تميش اولا قيلينچ وورا باش گتيره . » در داستان سوم ( باي بورانين اغلو بامسي بئيره يين داستاني ) در مورد معيار انتخاب همسر از زبان بئيره ك چنين آمده است : « آتا منه ائله قيز تاپ كي من يئريمنن دورماميش ، او دورموش اولسون ، من آتيما مين مه ميش او مينميش اولسون ، من دويوشه گيرمه ميش او منه باش گتيره . »

واژه های فرانسوی در فارسی

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:56 :: نويسنده : داوود بدرزاده

آيا مي‌دانستيد برخي‌ها واژه‌هاي زير را كه همگي فرانسوي هستند فارسي مي‌دانند؟

آيا مي‌دانستيد برخي‌ها واژه‌هاي زير را كه همگي فرانسوي هستند فارسي مي‌دانند؟

آسا...نسور
آلياژ
آمپول
املت
باسن
بتون
بليت
بيسكويت
پاكت
پالتو
پريز
پلاك
پماد
پوتين
پودر
پوره
پونز
پيك نيك
تابلو
تراس
تراخم
نمبر
تيراژ
تور
تيپ
خاويار
دكتر
دليجان
دوجين
دوش
دبپلم
ديكته
رژ
رژيم
رفوزه
رگل
رله
روبان
زيگزاگ
ژن
ساردين
سالاد
سانسور
سراميك
سرنگ
سرويس
سري
سزارين
سوس
سلول
سمينار
سودا
سوسيس
سيلو
سن
سنا
سنديكا
سيفون
سيمان
شانس
شوسه
شوفاژ
شيك
شيمي
صابون
فاميل
فر
فلاسك
فلش
فيله
فيبر
فيش
فيلسوف
فيوز
كائوچو
كابل
كادر
كادو
كارت
كارتن
كافه
كاميون
كاموا
كپسول
كت
كتلت
كراوات
كرست
كلاس
كلوب
كليشه
كمپ
كمپرس
كمپوت
كمد
كميته
كنتور
كنسرو
كنسول
كنكور
كنگره
كودتا
كوپن
كوپه
كوسن
گاراژ
گارد
گاز
گارسون
گريس
گيشه
گيومه
لاستيك
لامپ
ليسانس
ليست
ليموناد
مات
مارش
ماساژ
ماسك
مبل
مغازه
موكت
مامان
ماتيك
ماشين
مانتو
مايو مبل
متر
مدال
مرسي
موزائيك
موزه
مين
مينياتور
نفت نمره
واريس
وازلين
وافور
واگن
ويترين
ويرگول
هاشور
هال
هالتر
هورا
.
.
.

مقايسه رضاخان و مصطفي كمال آتاتورك

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:50 :: نويسنده : داوود بدرزاده

مقايسه رضاخان و مصطفي كمال آتاتورك

مصطفي كمال آتاتورك( به معني پدر ترك )در سال 1808 ميلادي در شهري در شمال يونان كه آن زمان جزئي از قلمرو امپراطوري عثماني بود به دنيا آمد. در سن جواني به ارتش عثماني پيوست. امپراطوري عثماني شش قرن بود كه بر بخش وسيعي از اروپا سيطره داشت و در ضمن پرچمداردنياي اسلام بود و خاري در چشم دنياي غرب. جنگ جهاني اول امپراطوري عثماني را رودرروي غرب به فرماندهي بريتانياي كبير قرار داد. ارتش عثماني توانست در مقابل قواي متفقين بايستد و مصطفي كمال در اين جنگ ها نقش بزرگي را ايفا كرد. ولي امپراطوري عثماني در طي جنگ اول بخش وسيعي از قلمرو خود از جمله سوريه، حجاز، عراق ، شمال آفريقا و شرق اروپا را از دست داد. آتاتورك كه توانسته بود باقيمانده ارتش تركيه را جمع آوري كند بعد از سرنگوني امپراطوري عثماني در سال 1922 اعلام جمهوري كرده و تا سال 1935 رئيس جمهور تركيه باقي ماند . در كشور ما خيلي ها رضا خان و آتاتورك را شبيه هم ميدانند. در صورتيكه آتاتورك مردي بود با تحصيلات غربي و بينشي نسبتا روشنفكري. تفاوت رضاخان و آتاتورك در ملاقات اين دو به خوبي قابل درك است: زماني كه رضاخان در سفر به تركيه براي ميزبان خود فرش هاي نفيس ابريشمي و شمشيرهاي جواهرنشان برد وهنگام عزيمت به ايران در عوض مقداري ترشي و ادويه جات از ميزبان خود آتاتورك گرفت در مقابل گله گذاري از ميزبان ، آتاتورك به او گفت كه اين هدايا را از حقوق ماهيانه خود خريده است.

آتاتورك در طول چند سال رياست جمهوري خود تغييرات اساسي درنظام سياسي تركيه ايجاد كرد كه اكثريت آن را اصلاحات مينامند. اين اصلاحات سياسي در سالهاي بعد منجربه تغييرات فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي وسيع در اين كشور شد. طبيعي خواهد بود كه در پي چنين تغييرات وسيعي در يك كشور منافع و ضررهاي متفاوت براي مردم آن پيش آيد. اما آشكار است بسياري از متفكران و روشنفكران جهان و حتي مردم عادي خود تركيه نيز منافع اقدامات اين مرد را بسيار بيش از مضرات احتمالي اصلاحات انقلابي آن مي دانند. آتاتورك دين را از سياست جدا كرد. خط را از عربي به لاتين تغيير داد. قانون برابري زن و مرد را ايجاد كرد . كشور را مكانيزه كرد و چندين تغيير و تحول روبنا و زير بنائي ديگر. عده معدودي از غير تركان(صاحب نظراني از كشور ما البته) معتقدند آتاتورك دارالاسلام را به دروازه غرب تبديل كرد و تا حدود زيادي ملت ترك را از گذشته و فرهنگ سنتي خود جدا كرده و به فرهنگ غرب پيوند داد . به انتظار آينده مينشينيم تا در مورد صحيح و غلط بودن اعمال آتاتورك قضاوت كند. اما آنچه مسلم است اكثريت مردم توركيه با وجود مسلمان بودن و اعتقاد عميق به دين اسلام همواره اقدامات آتاتورك و شخصيت او را بمانند يك قهرمان اسطوره اي ستايش مي كنند. هيچ كس نمي تواند، مهمترين دستاورد آتاتورك ( ايجاد جمهوري ) را ناديده بگيرد. جمهوري كه بيش از هشتاد سال از عمر آن ميگذرد. در پايان به نقل نوشته اي كه در جايي خواندم مي پردازم:

رضاشاه در اوايل سردار سپهي روزي سيزده بدر را در باغ خدايارخان در شهريار سپري نموده وبه او خيلي خوش مي گذرد ... گفته بود از اين پس هر سال سيزده بدر را اينجا مي آيم ... خدايارخان گفته بود .. باغ بغلي را مي فر وشند دوست داريد برايتان بخرم كه هرسال سيزده را در باغ خودتان باشيد ؟!سردار سپه داد زده بود كه ..مگر من براي خريد وفروش زمين وباغ آمده ام ..؟! من مي خواهم مردم ومملكتي را نجات دهم ... روزي كه رضاشاه از ايران رفت قباله وسند چهار هزار پارچه ملك وآبادي وباغ در صندوقهاي او باقي بود ..؟! رضاشاه وآتا تورك با دو چمدان تهران واستانبول را تحويل گرفتند . دارايي وثروت آتا تورك بهنگام مرگ .مختصر لوازم منزلي بود كه آن را هم وصيت كرد به انجمن تاريخ ترك بدهند .. واما سردار سپه حسابش با كرام الكاتبين بود .؟!

شاه اسماعيل و سلطان سليم

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:31 :: نويسنده : داوود بدرزاده

Şah İsmayıl Xətai və Sultan Səlim Yavuz

شاه اسماعيل و سلطان سليم

1514-cü ildə Osmanlı qoşunları Azərbaycana hücum etdilər. Cənubi Azərbaycanın Maku şəhəri yaxınlığındakı Çaldıran adlı yerdə qoşunlar üz-üzə gəldilər. Osmanlıların çoxlu top-tüfəngi var idi.Odur ki, Şah İsmayılın vəzirləri ona mələhət gördülər ki,düşmənə gecə vaxtı hücum etsinlər kı.onlar odlu silahlardan istifadə edə bilməsinlər. Şah İsmayıl öz məsləhətçilərinə belə cavab verdi: ”Mən gecələr tacir karvanına basqın eləyən quldur deyiləm. Qoy Allahın iradəsi necədirsə,elə də olsun”.

Üç gün keçən bu döyüşdə Şah İsmayılın qoşunu Sultan Səlimin Sayca çox olan qoşununa məğlub oldu. Qızılbaşlar top-tüfəngin qarşısında davam gətirə bilmədilər. Döyüş meydanında yaralanan Şah İsmayıl sağ qalmış döyüşçüləri ilə mühasirədə çıxa bildi.

Deyirlər ki, şah Çaldıran döyüşündə qılıncı ilə topların zənirini doğrayarkən bir topun lüləsini də kəsir.Bunu eşidə Sultan Səlim döyüşdən sonrə ismarış edir ki, İsmayıl həmin qılıncı ona göndərsin. Şah İsmayıl qılıncını Sultana göndərir. Sultan saray əyanlarını yığır və onların gözü qarşısında qılıncla topa zərbə vurur. Heç nə hasil olmur. Şah İsmayila məktub yazırlar ki,yəqin,o,Çaldıranda məğlub olduğuna görə həmin qılıncı göndərməyib. Az sonra Sultan Səlim Şah İsmayıldan cavab alır:”Qılınc həmin qılıncdır,qol o qol deyil”.

جنگ هاي تاريخي در آزربايجان

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:29 :: نويسنده : داوود بدرزاده

Azərbaycanda tarixi döyüşlər

جنگ هاي تاريخي در آزربايجان

Əziz tarix.infoçular! Sizlərə Azərbaycan tarixi ilə bağlı olaraq bir sıra tarixi döyüşlər haqqında məlumat təqdim edirəm. Abituriyentlər faydalı şəkildə istifadə edə bilərlər.

Əhəməni şahı II Kiros e.ə 530-cü ildə Azərbaycanın şimalında yaşayan və Tomrisin başçılıq etdiyi massagetlərə qarşı müharibədə məğlub olub, özü isə öldürülüb.

Makedoniya ilə Əhəməni dövlətləri arasında e.ə 331-ci ildə baş vermiş döyüşdə albanlar, sakasenlər, saklar da Atropatın başçılığı altında Əhəməni ordusunda İsgəndərə qarşı vuruşub.

Alazan çayı yaxınlığında e.ə 65-ci ildə romalılarla olan döyüşdə albanlar məğlub olublar.

Eramızın 359-cu ildə Amid döyüşündə bir tərəfdən Sasani-Alban, digər tərəfdən isə Roma-Erməni dövlətləri üz-üzə gəldi. Bu döyüşdə Sasani-Alban ittifaqı qələbə çaldı. Amid döyüşündən sonra Albaniyanın işğal olunmuş Arsak, Marlar ölkəsi (Naxçıvan) və Kaspiana vilayətləri geri alındı.

371-ci ildə Dzirav döyüşündə tərkibində erməni dəstələri olan romalılar qalib gəliblər. Bu məğlubiyyətdən sonra Albaniya Uti, Sakasena, Girdiman və Kolt vilayətlərini müvəqqəti olaraq itirib.

Xalxal şəhəri yaxınlığında 450-ci ildə baş vermiş döyüşdə alban qoşunları sasani qoşununu məğlub edib.

Ərəblərlə sasanilər arasında baş vermiş 636-cı il Kadisiyyə döyüşündə Alban şahzadəsi dəstəsi ilə Rüstəmin başçılıq etdiyi sasani qoşunu tərkibində vuruşub. Cavanşir göstərdiyi igidliyə görə sasani şahı III Yəzdəgird tərəfindən mükafatlandırılıb.

Ərəblər tərəfindən Sasani paytaxtı Ktesifon şəhəri 638-ci ildə mühasirəyə alınanda, Alban hökmdarı Cavanşir 3 minlik alban qoşununun başında sasanilərlə birlikdə altı ay Ktesifonun müdafiəsində durub.

639-cu ildə Hüzeyfənin başçılığı ilə ərəb qoşunlarının Azərbaycana hücumu zamanı Ərdəbildən bir qədər aralı, Cərmidan dağı yaxınlığında baş vermiş döyüşdə mərzban İsfəndiyar ibn Fərruxzadın başçılıq etdiyi Azərbaycan qoşunları məğlub olub.

662-ci ildə Alban hökmdarı Cavanşirin qoşunu ilə Xəzər qoşunu arasında Kür çayı sahilində baş vermiş döyüşdə alban qoşunu qələbə çalıb.

944-cü il avqustun 24-də rus dəstələri Bərdə şəhərini mühasirəyə aldı. Əhalinin müdafiəsinə baxmayaraq ruslar şəhəri tuta bildilər. Şəhərdə böyük dağıntı və qırğın törədildi. Salari hökmdarı Mərzuban ibn Məhəmməd 30 minlik qoşunla köməyə gəlsə də, Mosul hökmdarının onun torpaqlarına hücumunu eşidərək geri qayıtması rus dəstələrin 945-ci il avqustun 12-ə qədər Bərdədə qalmasına şərait yaradıb.

1088-ci ildə sərkərdə Buğanın başçılığı ilə səlcuq qoşunları Gəncəyə hücum edib, sonuncu Şəddadi hökmdarı Fəzli əsir götürüb. Bununla da Şəddadilər dövlətinə son qoyulub.

Teymur qoşunları Naxçıvanda Əlincə qalasını 1387-ci ildə mühasirəyə alıb. Əlincəlilər 14 il qalanı hücumdan qoruya biliblər. 1401-ci ildə müdafiə rəhbərlərinin arasında olan ixtilaf nəticəsində qala işğal olunub.

1408-ci il aprelin 21-də Cənubi Azərbaycanda Sərdurud adlı yerdə qaraqoyunlularla Teymurun oğlu Miranşah arasında baş vermiş döyüşdə qaraqoyunlular qalib gələrək Təbrizdə möhkəmləniblər. Bu döyüşdə Miranşah öldürülüb.

1410-cu il avqustun 30-da Təbriz yaxınlığında Şəmbi-Qazan adlı yerdə Qaraqoyunlu Qara Yusiflə Cəlairili Sultan Əhməd arasında baş vermiş döyüşdə qaraqoyunlular qələbə çalıb. Bu döyüşdən sonra rəsmi Qaraqoyunlu dövləti yaranıb.

1467-ci il mayın 10-da Muş düzündə Qaraqoyunlu Cahanşahla Ağqoyunlu Uzun Həsən arasında baş vermiş döyüşdə Uzun Həsən qalib gələrək Ağqoyunlu dövlətinin təməlini qoyub.

1473-cü il avqustun 11-də Ağqoyunlularla Osmanlı qoşunu arasında baş vermiş Otluqbeli döyüşündə Osmanlı qoşunu qələbə çalıb.

1501-ci ilin yayında Şərurda İsmayılın başçılıq etdiyi səfəvilərlə Ağqoyunlu hökmdarı Əlvənd Mirzə arasında baş vermiş döyüşdə Səfəvilər qələbə çalıb. Bu döyüşdən sonra Səfəvilər dövləti yaranıb.

1503-cü il iyunun 21-də Həmədan yaxınlığında, Almaqulağı adlı yerdə şah İsmayılın qoşunu ilə Ağqoyunlu Murad arasında baş vermiş döyüşdə Murad Mirzə məğlubiyyətə uğradılıb.

1510-cu il dekabrın 1-də Xorasanda Özbək Şeybani xanla şah İsmayılın qoşunu arasında baş vermiş həlledici döyüşdə özbək qoşunu darmadağın edilib, Şeybani xan isə öldürülüb.

1514-cü il avqustun 23-də Maku yaxınlığındakı Çaldıran düzündə Səfəvi-Osmanlı döyüşündə Osmanlı qoşunu qələbə çalıb.

1534-cü ildən 1554-cü ilə qədər sultan I Süleymanın başçılığı ilə Osmanlı qoşunu 4 dəfə Azərbaycana yürüş edib. Hər dəfə Səfəvi qoşunları məğlub olub.

1603-cü il noyabrın 16-da İrəvan qalası şah I Abbasın başçılıq etdiyi Səfəvi qoşunu tərəfindən mühasirəyə alınıb.1604-cü il iyunun 8-də isə qala osmanlılar tərəfindən geri qaytarılıb.

Rus qoşunları 1723-cü il iyulun 6-da Bakı şəhərini mühasirəyə alıb. İyulun 27-dək davam edən döyüşlərdə Bakı şəhəri işğal olunub.

Osmanlı qoşunu 1724-cü ildə İrəvana hücum edib. Üç ay davam edən mühasirədən sonra sentyabrın 20-də şəhər ələ keçirilib.

1724-cü ilin mayında Osmanlı qoşunu əhalinin ciddi müqavimətini qıraraq 54 gündən sonra Xoy qalasını ələ kesirib.

1735-ci ilin iyununda Eçmiədzinin şimal-qərbində Nadir xanın başçılıq etdiyi Səfəvi qoşunu ilə Osmanlı qoşunu üz-üzə gəlib.

1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Şimali Azərbaycana hücum edib. Qarabağı, İrəvanı və Şirvanı hədəf seçən Qacar qoşunu bir sıra qələbələr qazansa da, geri çəkilməyə məcbur olub. İkinci dəfə şah 1797-ci ildə Şimali Azərbaycana hücum edib. Ağa Məhəmməd şah Şuşa şəhərində öldürüldüyünə görə, Qacar qoşunu Azərbaycanı tərk etməyə məcbur olub.

1796-cı ildə Rusiya qoşunları Azərbaycana yürüş edib. Yürüş zamanı Quba, Bakı, Şamaxı və Gəncə xanlıqları müqavimət göstərsə də, ruslara tabe olub. Rusiya imperatriçəsi II Yekaterinanın gözlənilməz ölümü Azərbaycanın işğal planını həyata keçirilməsinə mane olub.

1803-cü ilin payızında Sisyanovun başçılıq etdiyi rus qoşunları Gəncə şəhərinə hücum edib. Cavad xanın başçılığı ilə Gəncə qoşunu rus qoşununa güclü müqavimət göstərib. Daha yaxşı silahlanmış rus qoşunu 1804-cü il yanvarın 3-də Gəncəni işğal etib.

1806-cı ilin yanvarında rus qoşunları Bakı şəhərinə hücum edib. Fevralın 8-də Bakı şəhər darvazasının qarşısında açarları təhvil verərkən Hüseynqulu xanın əmisi oğlu İbrahim bəy güllə ilə Sisyanovu vurub, gecə isə onun başı kəsilərək Təbrizə, Abbas Mirzəyə göndərilib.

اطلاعات تاريخي از دول برپاشده در آزربايجان

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:27 :: نويسنده : داوود بدرزاده

TARİXİ MƏLUMATLAR

اطلاعات تاريخي از دول برپاشده در آزربايجان

TARİXİ MƏLUMATLAR

Azərbaycan dövlətçiliyi

e.ə III minillik Azərbaycanın cənubunda "Erkən dövlət qurumlarının” (Aratta, Kuti, Lullubi) yaranması
e.ə XXII əsr Kutilərin Mesoptomiyada 100 illik hakimiyyəti
e.ə IX əsr - e.ə 590 Manna dövlətinin mövcud olması (mərkəzi İzurtu şəhəri)
e.ə 653 – e.ə 625 Midiyada Skiflərin 28 illik hakimiyyəti
e.ə 321 – 327 Atropatena dövlətinin mövcud olması (mərkəzi Qazaka şəhəri)
e.ə IV əsr - 705 Albaniya dövlətinin mövcud olması (mərkəzi Qəbələ, sonra Bərdə şəhəri)
e.ə II əsr– e. I əsri Albaniyada yerli mənşəli Aranilər sülaləsinin hakimiyyəti
I–V əsrlər Albaniyada türk mənşəli Arşakilər sülaləsinin hakimiyyəti
629–705 Albaniyada sabir mənşəli Mehranilər sülaləsinin hakimiyyəti
629–705 Girdiman knyazlığının mövcud olması
IX–XI əsrlər Azərbaycanda "siyasi intibah dövrü”, ilk feodal dövlətlərin yaranması
951 Şəddadilər tərəfindən Dəbil əmirliyinin yaradılması
861–1538 Şirvanşahlar dövlətinin mövcud olması. Heysam ibn Xaliq (mərkəzi Şamaxı və Bakı şəhəri)
879–941 Sacilər dövlətinin mövcud olması. Əbu sac Divdad. (mərkəzi Marağa və Ərdəbil şəhəri)
941–981 Salarilər dövləti. Məzban ibn Məhəmməd. (mərkəzi Ərdəbil şəhəri)
981–1054 Rəvvadilər dövlətinin mövcud olması. Əbul Hica Rəvvadi. (mərkəzi Ərdəbil və Təbriz şəhərləri)
971–1088 Şəddadilər dövləti. Məhəmməd İbn Şəddad. (mərkəzi Gəncə şəhəri)
VIII əsr – 1551 Müstəqil Şəki hakimliyinin mövcud olması
1108–1227 Marağada Ağsunqurilər sülaləsinin hakimiyyəti
1136–1225 Atabəylər dövlətinin mövcud olması. Şəmsəddin Eldəniz. (mərkəzi Naxçıvan və Həmədan şəhəri)
1225-1231 Azərbaycanda Xarəzmşah Cəlaləddinin dövlətinin qurulması
1235–1256 Azərbaycanın Ali Monqol xanı tərəfindən idarə olunması
1256–1357 Hülakilər (Elxanilər) dövlətinin Azərbaycanda hakimiyyəti
1357-1410 Azərbaycanın Calairilər dövləti (1340–1410) tərəfindən fasilələrlə idarə edilməsi
1386-1408 Azərbaycanın Teymurilər tərəfindən fasilələrlə idarə edilməsi
1410–1468 Qaraqoyunlu dövlətinin mövcud olması
1468–1503 Ağqoyunlu dövlətinin mövcud olması
XIII–XIV əsrlər Səfəvilərin Ərdəbil hakimliyi dövrü
1501–1736 Səfəvilər dövlətinin mövcud olması
1736-1747-ci illər Azərbaycanda Nadir şah imperiyasının mövcud olması
XVIII əsrin II yarısı Azərbaycanda xanlıqlar dövrü. Ölkənin xanlıq, sultanlıq və məlikliklərə parçalanması
1726–1806 Quba xanlığının mövcud olması. Hüseynəli xan
1743-1819 Şəki xanlığının mövcud olması. Hacı Çələbi
1747–1804 Gəncə xanlığının mövcud olması. Şahverdi xan Ziyadoğlu
1747–1806 Bakı xanlığının mövcud olması. Mirzə Məhəmməd xan
1747–1806 Dərbənd xanlığının mövcud olması
1747–1828 İrəvan xanlığının mövcud olması. Mir Mehdi Xan
1747–1826 Lənkəran (Talış) xanlığının mövcud olması. Cəmaləddin Mirzə bəy (Qara xan)
1747–1827 Naxçıvan xanlığının mövcud olması. Heydərqulu xan
1747-1819 Şamaxı xanlığının mövcud olması. Ağası qardaşları
1747–1797 Urmiya Xanlığı. Fətəli xan Əfşar
1747–1820 Ərdəbil xanlığının mövcud olması. Bəbir xan
1748–1822 Qarabağ xanlığının mövcud olması. Pənahəli xan
XVIII əsrin ortaları Cavad Xanlığı
1747–1813 Qaradağ xanlığının mövcud olması. Kazım xan
1748–1828 Xoy xanlığının mövcud olması. Dünbili Əhməd xan
1748–1780 Təbriz xanlığının mövcud olması. Dünbuli Nəcəfqulu xan
1747–1922 Maku xanlığının mövcud olması
1747–1826 Marağa xanlığının mövcud olması
1747–1928 Sərab xanlığının mövcud olması
1928-1918 Şimali Azərbaycanda Rusiya idarəçiliyi dövrü
1918. 25 aprel–31 iyul Bakı XKS-in mövcud olması
1918 28.V-1920 28.IV Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin mövcud olması
1918 1 avq-15 sent Bakıda "Sentrokaspi” diktaturasının mövcud olması
1918 noy- 1919 mart Naxçıvanda "Türk Araz Respublikası”nın mövcud olması
1920-1991 Azərbaycan SSRİ-nin mövcud olması
1991 18 oktyabr Müstəqil Azərbaycan Respublikasının qurulması

Döyüşlər

Qədim dövr. Albaniya və Atropatena tarixinə aid döyüşlər
e.ə 714 Mannanın Uişdiş vilayəti yaxınlığında döyüş. Döyüşdə I Rusa və onun köməyinə gəlmiş Manna canişinləri məğlub oldu, I Rusa Urartuya qaçdı
e.ə 653 İskitlərlə Midiya hökmdarı Kaştariti arasında döyüş. Döyüş nəticəsində Kaştaritinin həlak oldu və Midiya İskitlərin hakimiyyəti altına düşdü. Bundan sonra Midiyada 28 illik İskit ağalığı dövrü başladı
e.ə 650 Assuriya hökmdarı Aşşurbanipal ilə Manna hökmdarı Ahşeri arasında döyüş. Döyüşdə Aşheri məğlub oldu, Mannanın bir sıra şəhərləri o cümlədən İzurtu tutulub dağıdıldı, əhali və mal-qara qənimət kimi aparıldı
e.ə 530 Araz çayı yaxınlığında döyüş. II Kirin Tomrisin başçılığ etdiyi massaget tayfaları ilə döyüşdə məğlub edilərək öldürülməsi
e.ə 331 Qavqamela döyüşü. III Daranın İsgəndərə məğlub olması
e.ə 190 Maqneziya döyüşü. Roma dövlətinin Selevik hökmdarı III Antioxu məğlub etməsi və Atropatenanın yenidən müstəqil olması
e.ə 66 Kür sahili döyüşü. Pompeyin başçılığı ilə Roma qoşunlarının Albanları məğlub etməsi
e.ə 65 Qanıx çayı döyüşü. Roma ordusunun hiylə ilə albanları məğlub etməsi
e.ə 38 Fraaspa döyüşü. Roma sərkərdəsi Antoninin atropatenalıları məğlub edə bilməyib geri çəkilməsi
e.ə 34 Albanlarla Parfiya arasında döyüş. Alanların albanlara köməyə gəlməsi
338 Sanatürklə ermənilər arasında döyüş. Döyüşdə albanların məğlub olaraq Sanatürkün həlak olması
359 Amid döyüşü. Albanların köməyi ilə sasanilərin Roma və erməni qoşunlarını məğlub edərək Albaniyanın Arsax, Naxçıvan və Kaspiana vilayətlərini geri qaytarması
371 Dizirav döyüşü. Roma və erməni qüvvələrinin Sasani və albanları məğlub edərək Albaniyanın Uti, Şakaşen, Girdiman və Kolt vilayətlərini işğal etməsi
662 Kür çayı yaxınlığında döyüş. Albaniyaya hücum edən xəzərlərin Cavanşir tətəfindən məğlubiyyətə uğradılması
665 Araz çayı yaxınlığında döyüş. Döyüşdə xəzərlərin üstünlüyü ələ alaraq albanlardan xeyli əsir və qənimət ələ keçirməsi
Sasanilər ilə ərəblər arasında baş vermiş döyüşlər
636 Kadisiyyə döyüşü. Ərəblərin sasanilər üzərində qələbə qazanması. Alban sərkərdəsi Cavanşirin sasanilər tərəfindən vuruşması
638 Ktesifon (Mədain) döyüşü. Ərəblərin sasani ordusunu məğlub etməsi
640 Nahəvənd döyüşü. . Ərəblərin sasani ordusunu məğlub etməsi
642 Həmədan döyüşü. Ərəblərin sasani ordusunu məglub etməsi. Döyüşdən sonra ərəblər Qum və Kaşanı tutdular, Sasanilər imperiyası tamamilə dağıldı və xilafət ordusu Azərbaycana daxil oldu
644 Ərdəbil yaxınlığında döyüş. Cənubi Azərbaycan mərzbanı İsfəndiyar ibn Fərruxzadın ərəb ordusuna məğlub olması və İsfəndiyarın əsir alınması
Ərəblərlə xəzərlərlər arasında baş vermiş döyüşlər
643 I Bələncər döyüşü. Xəzərlərin ərəb ordusu üzərində qalib gəlməsi
653 II Bələncər döyüşü. Xəzərlərin ərəb ordusu üzərində yenidən qalib gəlməsi
730-cu illər Savalan döyüşü. Xəzərlərin ərəb ordusu üzərində parlaq qələbə çaldı
VIII 30-cu illəri Hilat döyüşü. Ərəblərin xəzərlərin hücumunu çətinliklə dayandıra bilməsi
Ərəblərlə xürrəmilər arasında baş vermiş döyüşlər
829 I Həştadsər döyüşü. Xürrəmilərin ərəb ordusunu məğlub etməsi
830 I Həmədan döyüşü. Xürrəmilərin ərəb ordusunu məğlub etməsi
833 II Həmədan döyüşü. Xürrəmilərin ilk dəfə məğlub olması
836 II Həştadsər döyüşü. Xürrəmilərin ərəb ordusunu məğlub etməsi
837 Bəzz döyüşü. Xürrəmilərin ərəb ordusuna məğlub olması
Səlcuq və Atabəylər tarixinə aid döyüşlər
1040 Dəndənəkan döyüşü. Səlcuqların Qəznəviləri məğlub etməsi
1071 Məlazgird döyüşü. Səlcuqların Bizans ordusunu məğlub etməsi
1121 Didqori döyüşü. IV Davidin Tiflis Müsəlman əmirliyini məğlub etməsi
1194 Şəmkir və Beyləqan döyüşləri. Şivanşahlarla gürcü qoşunlarının Atabəy Əbu-Bəkrin qoşunlarını məğlub etməsi
1161 I Həmədan döyüşü. Şəmsəddin Eldənizin İraq Səlcuq sultanlığının varislərini müdafiə edən Əmir İnancı məğlub etməsi
1190 II Həmədan döyüşü. Qızıl Arslanın sultan III Toğrula qalib gəlməsi
Qaraqoyunlu tarixinə aid döyüşlər
1387 Çapaqçur döyüşü. Qara Məhəmmədin Əmir Teymurun hərbi qüvvələrini məğlub etməsi
1394 Bağdad döyüşü. Teymurilərin cəlari və Qaraqoyunlu qüvvələrini məğlub edilməsi
1406 I Şənbi-Qazan döyüşü. Qaraqoyunlu Qara Yusifin teymuri Əbu-Bəkri məğlub etməsi
1408 Sərdurud döyüşü. Qara Yusifin teymuri Miranşahı məğlub etməsi
1410 II Şənbi-Qazan döyüşü. Qara Yusifin Cəlairi Sultan Əhmədi məğlub etməsi
1412 Kür çayı sahili döyüşü. Şivanşah I İbrahimin Qara Yusifə məğlub olaraq vassal asılılığına düşməsi
1421 Alaşkerd döyüşü. Qaraqoyunluların Teymuri Şahruxa məğlub olması
1427 Salmas döyüşü. Teymuri Şahruxun İsgəndər başda olmaqla Qaraqoyunlu qüvvələrini məğlubiyyətə uğratması
1435 Təbrız döyüşü. Sultan Şahrux və I Xəlilullahın birləşmiş qüvvələrinin qaraqoyunluları məğlub etməsi. Qaraqoyunluların Teymurilərdən vassal asılılığına düşməsi
1460 Samur çayı döyüşü. Qaraqoyunlu Cahanşahın və Şirvanşah I Xəlulullahın birləşmiş qoşunlarının qızılbaşları məğlub edərək Şeyx Cüneydi öldürməsi
1467 Muş döyüşü. Uzun Həsənin Qaraqoyunlu dövlətinin varlığına son qoyması
Ağqoyunlu tarixinə aid döyüşlər
1461 Qoyluhisar döyüşü. Uzun Həsənin Osmanlı qoşununa ağır zərbə vurması
1472 Beyşehir döyüşü. Osmanlıların ağqoyunlular üzərində ələbə qazanması
1473 1 avqust Malatya döyüşü. Uzun Həsənin Osmanlılar üzərində qələbə qazanması
1473 11 avqust Otluqbeli (Tərcan) döyüşü. Uzun Həsənin Osmanlılara məğlub olması
1484 Qarabulaq döyüşü. Topal Əhmədin başçılıq etdiyi üsyançıların Ağqoyunlu Sultan Yaqub tərəfindən məğlub edilməsi
1488 Şahdağ döyüşü. Şeyx Heydər Səfəvinin Şirvanşah Fərrux Yasar tərəfindən məğlub edilərək öldürülməsi
1491 Van döyüşü. Süleyman bəy Bicanoğlunun Sufi Xəlili məğlub edərək hakimiyyəti ələ alması
1492 Bərdə döyüşü. Rüstəm Mirzənin Bicanoğlu və Baysunquru məğlub etməsi
1493 Əhər döyüşü. Qızılbaş Sultanəli ilə Ağqoyunlu Rüstəm Mirzənin Baysunquru məğlub etməsi
1494 Şəməsi döyüşü. Rüstəm Mirzənin müttəfiqi olan Sultanəlini məğlub etməsi
1496 Sultaniyyə döyüşü. Gödək Əhmədin Ağqoyunlu qüvvələrini darmadağın etməsi
1496 Naxçıvan döyüşü. Gödək Əhmədin Rüstəm Mirzənin əsas hərbi qüvvələrini məğlub edərək Ağqoyunlu taxtını ələ keçirməsi
1497 İsfahan döyüşü. Ağqoyunlu feodalların Gödək Əhmədi məğlub edərək taxtdan salması
1501 Şərur döyüşü. Şah İsmayılın Əlvənd Mirzəni məğlub edərək Ağqoyunlu dövlətinin birinci qoluna son qoyması
1503 Almaqulağı döyüşü. Şah İsmayılın Sultan Muradı məğlub edərək Ağqoyunlu dövlətinin ikinci qoluna son qoyması
Səfəvilər tarixinə aid döyüşlər
1500 Çabanı döyüşü. İsmayılın Şirvanşah I Xəlulullahı məğlub edərək öldürməsi
1510 Mərv döyüşü. Şah İsmayılın Şeybani xanı məğlub edərək Xorasanı tutması
1514 Çaldıran döyüşü. Şah İsmayılın Osmanlılara məğlub olaraq Şərqi Anadolu və Mesopotomiyanın bir hissəsini itirməsi
1516 Qoçhisar döyüşü. Osmanlıların qalib gələrək Təbrizi tutması
1537 Salyan döyüşü. Şirvan qoşunu tərəfindən kələntər Məhəmməd Aminin başçılıq etdiyi Şirvan üsyançılarını darmadağın edilməsi
1548 Həmədan döyüşü. Əlqas Mirzənin məğlub edilərək Qəhqəhə qalasındakı izindana salınması
1549 Əlişaban döyüşü. Qızılbaş əmiri Abdulla xanının Şirvan üsyançılarını məğlub etməsi
1554 Buğurd qalası ətrafında döyüş. Osmanlı qoşun hissəsinin darmadağın edilməsi
1554 Gülüstan qalası yaxınlığında döyüş. Şirvan bəylərbəyi Abdulla xan Ustaclının Qasım Mirzənin tərəfdarlarını məğlub etməsi
1578 9 avqust Çıldır döyüşü. İmamqulu xan Qacarın rəhbərliyi ilə qızılbaşların Osmanlılara məğlub olması
1578 sentyabr Qanıx (Alazan) döyüşü. Döyüşdə osmanlı ordusu böyük itki verdi, qızılbaşlar isə xeyli qənimət və əsir əldə etdilər
1578 Tiflis yaxınlığında döyüş. Qarabağ bəylərbəyi İmamqulu xanın Mustafa Lələ paşanın üzərinə qəfil hücum edərək 20 min nəfər osmanlı ordusunu qırması və qızılbaşların xeyli qənimət əldə etməsi
1578 28 noyabr Mollahəsənli döyüşü. Qızılbaş qoşununun Osman paşanın köməyinə gəlmiş Krım xanı Adil Gərayın ordusu darmadağın etməsi
1581 Şabranla Şamaxı arasında döyüş. Şirvan hakimi Peykər xanın Krım türklərini və osmanlıların birləşmiş qoşununu məğlub edərək Qazı Gəray əsir alması
1583 "Məşəl savaşı” döyüşü. Döyüşün osmanlı qüvvələrinin üstünlüyü ilə başa çatması
1585 dekabr Sufiyan döyüşü. Döyüşdə əvvəlcə qızılbaşlar osmanlılara ağır zərbə vurdular. Lakin osmanlıların sayca üstünlüyü qızılbaşları geri çəkilməyə məcbur etdi
1605 noyabr Osmanlı paşası Ciqaloğlu Sinan paşa ilə Səfəvilər arasında döyüş nəticəsində osmanlılar sayca üstün olsalar da, Səfəvi qoşunu qələbə çaldı və Ciqaloğlu Diyarbəkirə qaçdı
1618 Sınıq körpü döyüşü. Səfəvilərin osmanlıları məğlub etməsi
1625 Əlikitay döyüşü. Şah Abbasa qarşı baş vermiş üsyanın yatırılması
1711 Şirvan bəylərbəyinin qoşunu ilə Car üsyançıları arasında döyüş. Döyüşdə üsyançılar qalib gəldi və Şirvan bəylərbəyi döyüş meydanında həlak oldu
1731 Üçkilsə (Üçmüədzin) döyüşü. II Təhmasibin Osmanlılar tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradılıması
1731 Həmədan yaxınlığında döyüş. Osmanlı qoşunları üçün İsfahana yol açılması
1733 yanvar Bağdad döyüşü. Nadir xanın Osmanlı qoşununa güclü zərbə endirməsi
1735 Üçmüəzdin döyüşü. Nadir şahın osmanlılara qalib gəlməsi
1743 Şamaxı yaxınlığında Şirvan düzənliyində döyüş. Döyüş nəticəsində I Sam Mirzənin qoşunu darmadağın edildi və Nəsrullah Mirzə Şamaxıda Nadir şah idarə üsulunu bərpa etdi
1743 Şahbulağı döyüşü. Nəsrullah Mirzənin II Sam Mirzəni məğlub etməsi
Xanlıqlar dövrünə aid döyüşlər
1748 Bayat savaşı. Hacı Çələbi xanın müttəfiqi Şamaxı xanlığının qoşunlarıyla Qarabağ xanlığında məğlub olaraq geri qayıtması
1749 Ballıqaya döyüşü. Xaçın məliyi Məlik Mirzənin məğlub olaraq Pənahəli xanın hakimiyyətini tanıması
1752 Qəşmə döyüşü. Urmiya xanı Fətəli xan Əfşarın Kərim xan Zəndi məğlub etməsi
1752 Miyanə döyüşü. Fətəli xan Əfşarın Kərim xan Zəndin qoşununu məğlub edərək onun qardaşı İsgəndər xanı əsir tutaraq edam etməsi
1757 "Xatın arxı” döyüşü. Pənahəli xanın Məhəmməd Həsən xan Qacar üzərində qələbə qazanması
1763 Qaraçəmən döyüşü. Urmiyalı Fətəli xan Əfşarın Kərim xan Zəndi məğlub etməsi
1767 Qubalı Fətəli xanla Məhəmməd Səid xan və Ağası xan arasında döyüş. Döyüş nəticəsində Məhəmməd Səid xan və Ağası xan məğlub oldular, Şamaxı xanlığının torpaqları Quba və Şəki xanlıqları arasında bölüşdürüldü. Belə ki, Şamaxı xanlığının qərb hissəsi Şəki xanlığına başq qalan ərazilər isə Quba xanlığına birləşdirildi
1768 sentyabr Fətəli xanla mütəffiq qoşunları arasında döyüş. Döyüş nəticəsində Fətəli xan qalib gəldi və Şəki xanlığının ixtiyarında olan Şamaxı torpaqları Quba xanlığına birləşdirildi
1774 Gavduşan döyüşü. Qubalı Fətəli xanın müttəfiq xanlar tərəfindən məğlub edilməsi
1783 Təbriz yaxınlığında döyüş. Təbriz xanı Xudadad xanın Əhməd xanla birləşərək Urmiyalı İmamqulu xan Əfşar və onun müttəfiqi sərablı Əli xan Şəqaqi üzərində qələbə qazanması
1785 Qubalı Fətəli xanla Məhəmmədhəsən xan arasında döyüş. Qubalı Fətəli xanın Məhəmmədhəsən xanı məğlub edərək Şəki xanlığını Quba xanlığından asılı vəziyyətə salması
1788 Şamaxı yaxınlığında döyüş. Məhəmmədhəsən xanın məğlub olması və Şəki xanlığının yenidən Fətəli xandan asılı vəziyyətə düşməsi
1796 Alpar döyüşü. 500 nəfərlik rus hərbi dəstəsinin Qubalı Şeyxəli xan tərəfindən darmadağın edilməsi
1803 mart Qanıx (Alazan) döyüşü. General Qulyakovun başçılığı ilə rus ordusunun Car-Balakən camaatı üzərində qələbə qazanması
1804 Zaqatala döyüşü. Üsyançılar tərəfindən rus ordusunun məğlub edilməsi və General Qulyakovun öldürülməsi
I Rus-İran müharibəsi dövrünə aid döyüşlər
1804 Üçmüədzin döyüşü. Rusların İran ordusuna məğlub olması
1804 Qəmərli döyüşü. Rus qoşunlarının İran ordusuna məğlub olaraq geri çəkilməsi
1806 oktyabr Şəki yaxınlığında döyüş. Döyüşü nəticəsində ruslar qalib gələrək Şəkini ələ keçirdilər və Səlim xan İrana qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Xanlığı idarə etmək üçün rusiyapərəst Cəfərqulu xan başda olmaqla müvəqqəti idarə yaradıldı
1807 Gümrü döyüşü. Rusların osmanlı qoşununu məğlub etməsi
1809 Qarababa döyüşü. Abbas Mirzənin rus qoşunlarını məğlub etməsi
1812 10 oktyabr Aslandüz döyüşü. Rus generalı Kotlyarevskinin başçılığı ilə rusların əhəmiyyətli qələbə qazanması. Abbas Mirzənin məğlub olması
1812 Lənkəran döyüşü. Generalı Kotlyarevskinin başçılığı ilə rusların Lənkəran xanlığını işğal etməsi
II Rus-İran müharibəsi dövrünə aid döyüşlər
1826 Şəmkir döyüşü. Rusların qalib gələrək, İran ordusunu Şuşanın mühasirəsindən əl çəkməyə məcbur etməsi
1826 Gəncə döyüşü. İran qoşunlarının məğlub olması, II Rusiya-İran müharibəsinin taleyinin həll olunması
1827 iyul Cavanbulaq döyüşü. Rusların qələbə çalaraq Abbasabad qalasını işğal etməsi. Bu qələbə İrəvan xanlığının taleyində faciəli rol oynadı
1827 20 sentyabr Sərdarabad döyüşü. Rusların qalib gələrək Sərdarabad qalasını tutması
1918 27 iyun Bakı Sovetinin hərbi qüvvələri ilə "Qafqaz İslam Ordusu” arasında Göyçay istiqamətində döyüş baş verməsi
1920 yay Şəmkir qəzasının Müskürlü kəndi ətrafında kəndlilərin silahlı dəstəsi ilə XI Qırmızı ordu hissələri arasında toqquşmalar baş verməsi

Müqavilələr

e.ə 714 Ullusunu ilə II Sarqon arasında Sirdakka şəhərində sövdələşmə imzalanması
387 Roma ilə Sasanilər arasında sülh müqaviləsi. Müqavilənin şərtlərinə əsasən: a) Albaniyanın Dzirav döyüşündə itirdiyi vilayətlər geri qaytarıldı; b) Van gölü sahilindən qərbdə yerləşən kiçik erməni çarlığının ərazisi Roma ilə sasanilər arasında bölüşdürüldü və erməni çarlığı süqut etdi
629 Roma-Sasani müqaviləsi. Müqavilənin şərtinə görə Albaniya Sasanilərin hakimiyyəti altında qaldı
644 Ərəb sərkərdəsi Bukeyr İbn Abdullah ilə Cənubi Azərbaycan mərzbanı İsfəndiyar aarasında sülh müqaviləsi bağlanması. Sülhün şərtlərinə gərə: a) Azərbaycan əhalisi "imkanları daxilində” ərəblərə can vergisi - cizyə verməli idi, b) qadınlar, uşaqlar can vergisindən azad edilirdilər, c) əhali ərəblərə tabe olmalı, nəzərdə tutulan vergini verməli idi, d) ərəblər yerli əhalinin dininə, adət-ənənələrinə və məişət işlərinə qarışmamağı öhdələrinə götürürdülər, e) könüllü olaraq ərəb ordusunda qulluq edənlər bütün vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad edildilər, ə) ərəblər onlara tabe olmayıb ölkəni tərk etmək istəyənlərə imkan yaratdılar
665 Cavanşir ilə Xəzər xaqanı arasında sülh bağlanması. Müqavilənin şərtlərinə əsasən: a) Albanlar hər il xəzərlərə xərac verməyə razı oldular, b) Bunun müqabilində bütün əsirlər və qarət olunmuş mal-qara albanlara geri qaytarıldı
681 Varaz Trdat ilə xəzərlər arasında sülh müqaviləsi bağlanması. Sülhün şərtinə görə xəzərlər Albaniyanı tərk etdilər
VII 40-cı illəri Ərəblərin Şirvan hökmdarı Şəhriyarla sülh bağlaması. Sülhün şərtlərinə görə: a) Şirvan əhalisi ərəblərə xərac və cizyə verməli, b) Bu vergilər şimaldan hücum edən türkləri və digər din sabihlərini dəf etmək üçün burada

مكاتب فرشبافي در آذربايجان

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 10:24 :: نويسنده : داوود بدرزاده

مكاتب فرشبافي در آذربايجان

مكاتب فرشبافي در آزربايجان

Xovsuz xalça.XIX əsr

Xovlu xalça. Şirvan məktəbi. XIX

Xovlu xalça .Qobustan. Şirvan məktəbi. XIX əsr

Xovlu xalça

Xovlu xalça. "Xanlıq". Qarabağ məktəbi.

Xovlu xalça. Şahnəzərli. Quba məktəbi.

Xovlu xalça. Şirvan məktəbi. XIX.

Xovsuz Sujetli xalça, Zili. Bakı məktəbi

Xovlu xalça.Qazax məktəbi

Xovlu xalça, 4 fesil Təbriz məkəbi

Xovlu xalça Göyçəli. Qazax məktəbi

Xovlu xalça, Herat-Pirəbədil, Quba məktəbi

Xovlu xalça, İlin vaxtları, Tebriz məktəb

Xovlu xalça Məcnun heyvanlar arasında. Bakı məktəbi

Xovlu xalça .Xeyyam öz sevgilisilə, Təbriz məktəbi

Xovlu xalça, Ovçuluq. Quba məktəbi

Xovlu xalça, Quba məktəbi

Xovlu xalça, Rüstem və Söhrab Qarabağ məktəbi

Xovlu xalça, Saxsıda güllər, Təbriz məktəbi

Xovlu xalça, Şəbi-Hicran. Bakı məktəbi

Xovlu xalça, Süjetli Təbriz məktəbi

Xovlu xalça Süjetli Təbriz mektebi

Xovlu xalça, Təbriz məktəbi

Xovlu xalça, xan Cəsnisi Quba məktəbi

Xovlu xalça. Təbriz məktəbi.

Illüstrasiyalı xalça. Qarabağ məktəbi. XIX əsr.

Xovlu xalça. Şirvan məktəbi

Xovlu xalça, Xanlıq Şuşa, Qarabağ məktəbi, XIX əsr.

Xovlu xalça, Xilə buta. Bakı məktəbi

Xovlu xalça, Zeyvə. Quba məktəbi

Xovlu xalça, dərvişlər, Təbriz məktəbi

منشاء برخي تركيبهاي عجيب در فارسي

سه شنبه 28 خرداد 1392برچسب:,

:: 9:41 :: نويسنده : داوود بدرزاده

منشاء برخي تركيبهاي عجيب در فارسي

در كتابي كه بنام «شهريار و آن سه بار» براي چاپ آماده ميشود، توضيحاتي بنا بر نياز بحث در مورد واژهها و تركيبهايي داده خواهد شد كه در زبانها پيدا ميشوند ولي خود آن زبانها قادر به توضيح و توجيه ان تركيبها نيستند.

در اينجا به پارهاي از اين اصطلاحها و تركيبهاي موجود در زبان فارسي اشاره ميشود، براي مثال: يكشنبه، دوشنبه، .. دوقولو، سه قولو، يكي از قولوها، ... سنگ صبور، هفتسين، شيرآب... يا سؤالهايي از قبيل: چرا «چهارباغ» وجود دارد ولي «سهباغ»، و «پنج باغ» وجود ندارند؟ گاوخوني يعني چه؟ ... همانگونه كه بيان شد، چون دليل پيدايش چنين اصطلاحهايي در آن كتاب مورد بحث قرار خواهد گرفت، لذا، از بحث پيرامون آن خودداري ميشود و فقط خود اصطلاحات مطرح ميشوند.

شنبه چيست؟

شنبه چه معنايي دارد؟ و از كجا آمده است كه كلمات بيمفهوم «يكشنبه»، «دوشنبه» و ... از آن ايجاد شده و مرسوم گشته است؟ واژه شنبه از لغت عبري Shabbathمشتق از واژه Shabath(به معني استراحت) آمده است. اين واژه، معني «روز استراحت»، و «روز اول هفته» دارد (همانگونه كه الان براي يهوديان است).

اين لغت به صورت Sabbath(به مفهوم شنبه، و هفتمين روز هفته (با شروع از يكشنبه!) به مفهوم روز استراحت) وارد زبان انگليسي شده است. واژه Samedi(شنبه) در فرانسوي نيز از همين واژه است.

اين لغت در يوناني به صورت Sabbatanو Sabbatoاست. در لاتين به صورت Sabbataو Sabbatum، و در روسي به صورت Subbota، و در عربي نيز به صورت «سَبت» و در توركي و فارسي به صورت «شنبه» با تلفظ «شمبه» وارد شده است. همه جا اين لغت به معناي روز استراحت و اولين (و در برخي با شرروع هفته از يكشنبه بعنوان آخرين) روز هفته است.

جهت يافتن اينكه چرا در زبان فارسي واژههايي با تركيب عجيب «يكشنبه»، «دوشنبه» و ... ايجاد شده، لازم است كه تا به اين مطلب در فولكلور آذربايجان توجه كنيم. روزهاي هفته در فولكلور آذربايجان به اين شكل نامگذاري شدهاند:

1-   شمبه،

2-   بازار گونو(روز بازار و خريد)

۳-سود گونو (روز شير)،

۴-   دوز گونو (روز نمك)،

5-   چرشنبه (شنبهي مقابل «شنبه»، شنبهي فرعي، شنبهي ناقص)،

6-   آدينا آخشامي (عصر جمعه)،

7-   آدينا گونو (روز جمعه)

همانگونه كه ملاحظه ميشود هفته به «دو» بخش «سه روزه» و «يك روز خالي در وسط» و يا اينكه به دو بخش «4 روزه» و «3 روزه» تقسيم شده كه بخش اول با «شمبه» و بخش دوم با «چرشمبه» شروع ميشود. نكتهي مهم و مسألهساز در اينجا دانستن و يا ندانستن معناي واژهي «چر» است.

چر واژهاي است كه چه به صورت «چر» و چه به صورت «چار» به شكل گستردهاي از زبانهاي توركي گرفته تا مغولي و حتي انگليسي پخش شده است. در اين جا به چند مورد از معناهاي «چر» دقت كنيد:

-       چر (نوعي بيماري حيوانات)

-       چر (-چوب)

-       چر (ناقص)

-       چر (هنگام، زمان)

-       چر (روبروي، مقابل)



كه ديگر به واژههاي تركيبي مراجعه نميكنيم.

رفتار عجيب زبان فارسي اين است كه هيچ ملاحظهي در و همسايه را نكرده و بدون تعارف «چرشمبه» را «چهارشنبه» فرض كرده و عجيبتر اين كه با عدد روزهاي بين شنبه تا چرشمبه را نيز پر كرده است و در نتيجه اين نامگذاري بيمسماي موجود روزهاي هفته بوجود آمده است.

دوقولو، سهقولو، ... يكي از قولوها ...

تركيب جعلي «دوقولو» از فعل «دوغماق» (زاييدن) در توركي است كه از تركيب «ائكيز دوغولو» (جفت زاييده شده) بوجود آمده است و حالا اصطلاحات عجيب و غريب «سه قولو»، «يكي از قولوها» ايجاد شدهاند كه نيازي به توضيح بيشتر نيست و خود گوياست.

سنگ صبور

اين كه چرا تركيب و اصطلاح عجيب «سنگ صبور» پيدا شده نياز به توضيح مختصري دارد. در اينجا مفهوم «داش» كه در توركي اسم است و معني «سنگ» ميدهد با پسوند «- داش» كه به معني «هم» است خلط شده. ابتدا اجازه بدهيد مثالهايي در اين مورد يعني كلماتي با پسوند «- داش» ارائه شود»

-       يولداش = يول (راه) + داش (هم) = همراه، رفيق

-       قارداش = قارين (شكم) + داش (هم) = همشكم، از يك شكم زاده شده، برادر

-       چاغداش = چاغ (زمان، عصر) + داش (هم) = همزمان، هم عصر، معاصر

-       آداش = آد (نام) + داش (هم) = همنام

-       سيرداش = سير (راز، سر) + داش (هم) = همراز، محرم اسرار يكديگر

-       آرخاداش = آرخا (پشت) + داش (هم) = هم پشتيبان، كساني كه پشتيبان يكديگرند

-       صبيرداش = صبير (صبر) + (داش) = همصبر، كساني كه صبر خود را سهيم ميشوند



همانگونه كه ملاحظه ميكنيد واژه «صبير» كه در توركي همان «صبر» است به صورت «صبور» فرض شده و پسوند «- داش» نيز «سنگ» در نظر گرفته شده است و تركيب بيمسماي «سنگ صبور» ايجاد شده است. اصلاً سنگ نيازي به صفت صبور بودن ندارد.

اما، در فولكولور آزربايجان و در قصهها، دختركي با قضيهاي روبرو ميشود كه از توان و تحمل روحي او خارج است. لذا، عروسكي برايش تهيه ميكنند كه او در خفا هر روز قصهاش را به او بازگو ميكند. يعني، اين عروسك «صبيرداش» (هم صبر) او ميشود و در نهايت دخترك سالم ميماند و عروسك از فشار روحي ميتركد و يا چاك برميدارد (چاتلايير). يعني در فشار روحي دق ميكند و ميميرد كه احتمالاً واژه «چاتلاماق» (نوعي از مردن) در توركي به اين مفهوم برميگردد.

آن گاه، دختر قصهاش را به سنگ ميگويد يعني سنگ «هم صبر» او ميشود و در نهايت سنگ نيز چاك برميدارد (چاتلايير). امروز اصطلاح «داش چاتلاسا» (اگر سنگ چاك برداد) به مفهوم نهايت طاقت به كار ميرود. به اين اصطلاح دقت كنيد: در جايي كه ساعت نباشد و بخواهند زمان را تخمين بزنند براي بيان نهايت احتمال زمان ميگويند: «داش چاتلاسا ساعات بئشدير!» (اگر سنگ چاك بردارد ساعت 5 بيشتر نميتواند باشد).

در ادامهي اين بحث بد نيست نظري به ترجمهي شعر يونانياي كه شاملو ترجمه كرده بود و با صداي خودش فروخته ميشود، دقت كنيد. در يكي از شعرها اين گونه ميگويد:

تودهي كوچك بيگلوله و شمشير ميجنگد

براي نان همه، براي نور و براي سرود

و در گلوله پنهان ميسازد فريادهاي شادي و غمش را

چرا كه اگر زبان بگشايد صخرهها از هم بخواهد شكافت

اين اصطلاح «صخرهها از هم بخواهد شكافت» همان چاك برداشتن سنگ است كه با بزك ادبياتيتر ارائه شده و نهايت طاقت را ميرساند. يعني، اگر آن تودهي كوچك زبان گشود بدانيد كه نهايت يك طاقت و توان ممكن فرا رسيده است. اين ارتباط نهايت طاقت با سنگ خود به خود گوياي مطلب هست كه سنگ نيازي به صفت صبور بودگي ندارد و خودبخود صبور هست. اين تعبير روشنفكري نيست، بلكه يك ريشه مشترك فولكولوريك و اساطيري در ميان اقوام است. بهتر نبود كه شاملو به فولكولور در شكل اصيلتر آن بيشتر توجه ميكرد؟

7سين

پيدايش تركيب عجيب «هفتسين» نيز ار آن مواردي است كه هنوز محققين محترم فارس جوابي بر مفهوم و نحوهي پيدايش آن ندارند. ابتدا، اجازه بدهيد تا نكتهاي را در زبان توركي و فولكولور آن توضيح بدهيم، آنگاه به نحوهي پيدايش آن بپردازيم.

در پارهاي از زبانها مثل لاتين، روسي، توركي و ... اسم و صفت صرف ميشود كه در زبانشناسي به اين صرف اسم و صفت declensionگفته ميشود. در توركي در وضعيت «رائي» accusativeاگر اسم يا صفت به مصوت ختم شود پسوند «- سين» يا «- سيني» ميگيرد. مثلاً: واژههاي «آتا» يا «دهده» در جمله «پدرش را ديدم» (آتاسين ]دهدهسين[ گؤردوم.) همانگونه كه گفته شد، چون اين اسمها به مصوت «آ»، «ــَـ» ختم ميشود در حالت «رائي» پسوند «- سين» ميگيرد. از اين رو واژههاي «آتا»، «بابا»، «دهده»، «آنا»، «آبا»، «نهنه»، «باجي»، «اوجا»، «گوده»، «آرا»، و ... و نيز در مورد عددهاي «ايكي = 2»، «آلتي = 6» «يئددي = 7»، «اون ايكي = 12»، «ييرمي (ايگيرمي) = 20»، «اللي = 50» و ... چون به مصوت ختم ميشوند در وضعيت accusativeپسوند «- سين»، و «- سيني» خواهند گرفت. مثل:

-       ايكيسين (دو تايش را)

-       آلتيسين (شش تايش را)

-       يئدديسين (هفت تايش را)

-       ...

-       الليسين (پنجاه تايش را)

در هنگام تحويل سال در فولكولور آذربايجان اين گونه گفته ميشده: "آيدين بركت زادلاردان يئدديسين قويون" (از چيزهايي كه سمبل بركت و روشنايياند هفتتايش را بگذاريد.) اين هفت مورد تقريباً از اين قرارند:

1-   قرآن (سمبل اعتقادي)

2-   سو (= آب؛ سمبل پاكي و حيات و روشنايي)

3-   بوغدا و برخي غلا ديگر (= گندم؛ به صورت برشته كه محصول روي زمين و سمبل غذا هستند)

4-   ميوه (مخصوصاً سيب و سنجد كه تا آن موقع سال ميمانند؛ سمبل بركت روي درخت و يا سردرختي)

5-   يومورتا (= تخم مرغ؛ كه سمبل بركت حيواني است)

6-   سيككه (= سكه؛ كه سمبل بركت داد و ستد است)

7-   گؤيهرتي (= سبزه؛ كه سمبل رويش و تازه شدن و ادامه حيات است)



كه در نتيجه سال كهنه به بركت سال جديد پيوند ميخورد و ادامه مييافت.

ملاحظه ميكنيد كه «7سين» اگر به توركي خوانده شود ميشود «يئدديسين» كه به معناي «هفت تايش را» است. ولي تفكر غيرفولكولوريك محققان و منگشدگي در مقابل زبان فارسي باعث مدفون شدن اين ردپاي فولكولوريك شده است و به جاي اين سمبلهاي بركت «سماق» و «سركه» پيدا شده است كه لابد به سماق و سركهي سال جديد پيوند ميخورد و ادامه مييابد!

شيرآب

اين واژه را نيز كه مرتبط با مفاهيم آوايي است در اينجا از اين لحاظ ميآوريم كه در فولكولور و زبان توركي آزربايجاني اصيلترين سيستم آوايي-مفهومي اصوات زباني وجود دارد كه در كتاب ديگري به اين سيستم آوايي-مفهومي خواهيم پرداخت.

در توركي آزربايجاني سيستم آوايي-مفهومي خاصي براي بيان ريزش آب وجود دارد كه تغيير مصوت مياني باعث تغيير مفهوم واژه ميگردد:

-       شارر (شارّ): ريزش آب از ارتفاع بالا

-       شورر (شورّ): ريزش آب يا ... به صورت تقريباً افقي (مثل ريزش خود از رگ، ريختن بيهدف آب نسبتاً كم فشار از شلنگ)

-       شيرر (شيرّ): ريزش آب از ارتفاع كم

(البته در كتابي كه به سسيتم آوايي-مفهومي در توركي آزربايجاني اختصاص دارد بيشتر توضيح داده خواهد شد كه) صداي /ش/ مفهوم «سر و صدا»، «ايجاد صدا و مرتبط شدگي» دارد. مصوت مياني «ارتفاع» را مشخص ميكند و صداي /ر/ جريان و حركت را ميسازد و تكرار آن نشان دهنده استمرار است. در زبان فارسي و در اصطلاحات علمي از «شار» استفاده ميشود ولي استفاده از فعل «شار شار كردن» (به شكلي كه در فارسي فعلسازي شود) يا «شاريدن» ديده نميشود. تنها در واژههايي مثل «آبشار» ديده ميشود. تركيب فعل وارهي «شُر شُر كردن» وجود دارد ولي تركيب «شير شير كردن» وجود ندارد.

ملاحظه ميكنيد كه واژهي «شير» با مفهومي كه ايجاد ميكند براي شير آب مورد استفاده قرار گرفته است. ضمناً فعلهاي توركي به صورت مصدر در اين مورد عبارتند از:

-       شاريلداماق

-       شيريلداماق

-       شورولداماق

يعني، هر سه شكل فعل وجود دارد. واژههاي «شير دادن»، «شيريلتي»، «شيرراتان»، «شورولقان»، «شورولتو» و ... نيز از اين مصدرها ساخته ميشوند. «شيرآب» نيز از اين مصدرهاست و توجيهاتي از قبيل «ساخته شدن شيرآب به صورت شير درنده» و ... از روي ناچاري است كه باعث ميشود محققان راحتطلب دست به جعل و يا خيالپردازي بزنند.

چهارباغ، كوير، و گاوخوني

چرا واژه و تركيب «چهارباغ» وجود دارد ولي «سه باغ»، «پنج باغ» و ... وجود ندارند؟ گفتني است كه اين تركيب نيز از مواردي است كه فارسي بدون هيچ ملاحظه و تعارفي فوراً مهر «چهار» كذايي خود را بر آن زده است. قبلاً راجع به واژهي «چر» بحث شد كه البته بسيار گسترده است و بحث ائتيمولوژيكي آن در حوصله اين بحث نيست. در اين مورد نيز وجود واژهي «چر» در ابتداي «باغ» باعث برداشت فارسي زبان از آن به عنوان «چهار» شده است.

اين تركيب يعني «چهارباغ» به صورت «چرباغ» به وسيلهي صفويان از آزربايجان به اصفهان برده شده است. «چرباغ» كه در ادبيات عاشقانهي توركي مثل «اصلي و كرم» به كرات از آن ياد ميشود دقيقاً به معناي «پارك» به مفهوم امروزي است.

به چند مورد ديگر از واژههايي كه اسم مكان و جايي هستند دقت كنيد:

-       لوت (عريان): بيابان لوت

-       كوير = كَوَ (خشك، بيحاصل، بدرد نخور) + يئر (زمين) : بيابان كوير

حالا به اسم بيمسماي «باتلاق گاوخوني» دقت كنيد كه هيچ ربطي به «گاو» و «خون» ندارد و كاملاً ساده به اين صورت است: «قوخونني = قوخونّي» Qoxunni(يعني داراي بوي تند و زننده و اينگونه هم هست). توضيح اينكه در توركي اگر اسم به صداي «ر» و يا «ن» ختم شود به جاي پسوندهاي «- لي»، و «- لو» صداهاي ياد شده تكرار ميشود. مثلاً:

-       تهرانلي = تهرانني = تهرانّي

-       اهرلي = اهرري = اهرّي

اين نكته در مورد توركهاي مركز (اراك، قوم، همدان، و ...) و به خصوص اطراف اصفهان شديدتر است

اهميت زبان مادري

یک شنبه 26 خرداد 1392برچسب:,

:: 9:55 :: نويسنده : داوود بدرزاده

اهميت زبان مادري

نگارش: باي محمدچندري

آن كه به زبان خويشتن درماند             نادان بُوَد أر دو صد زبان مي داند

روز ۲۱ فوريه از طرف يونسكو به عنوان روز جهاني زبان مادري نامگذاري شده‌است.نامگذاري اين روز در كنفرانس عمومي يونسكو در سال ۱۹۹۹ به منظور كمك به تنوع زباني و فرهنگي انجام شده‌است. مجمع عمومي سازمان ملل متحد نيز به دليل اهميت زياد آن، سال ۲۰۰۸ را سال جهاني زبان‌ها اعلام كرد.نام گذاري اين روز به نام زبان مادري نشان ا ز اهميت فوق العاده اين موضوع دارد كه پايه‌ي آن د ركشور بنگلادش بنا نهاده شد. د رباره‌ي اهميت زبان مادري اين گفته كافي است كه شناسنامه و هويت يك قوم است. و اگر قومي شناسنامه‌ي خود را گم كند در واقع هويت خود را گم كرده است، و شناسنامه ي المثني‌ي ديگري هم نمي توان تهيه كرد. ا زطريق زبان مادري است كه تاريخ و فرهنگ ملت ها به نسل هاي آينده انتقال مي يابد. اين را بايد قبول كرد كه تنوع زبان دركشوري نشان از تنوع فرهنگي و تاريخ غني آن سرزمين است. هر زباني شيريني خاص خود را دارد به قول معروف هر گلي بويي دارد. اگر ما به زبان مادري خود، تفاوتي نمي كند،فارسي،تركي، تركمني، عربي، سيستاني و...احترام قائل نشويم ا نتظاري ا زديگران نبايد داشته باشيم. ياد دارم كه يكي از آشنايان كه در يكي ا زشهرهايي كه فارس زبان بودند كار مي كرد، به فرزندش به اجبار زبان فارسي را ياد داد و اجازه نمي داد كه به زبان تركمني حرف بزند ، اين بچه زبان فارسي را مثل آب خوردن بلد بود ولي زبان مادري خودش را نمي دانست و وقتي به زادگاهش مي آمد در برقراري ارتباط با كودكان هم سن وسالش مشكل داشت. والدين اين فرد پس از مدت ها سرشان به سنگ خورد و غيرتشان گل كرد تا به فرزندشان زبان مادري را ياد بدهند با اين كه تلاش فراوان كردند ولي موفقيت زيادي به دست نياوردند. متأسفانه بعضي اوقات شاهد اين مسئله هستيم كه سخن گفتن به زبان مادري را نوعي حقارت و پايين بودن فرهنگ مي پندارند. درصورتي كه هر كس به زبان مادري خود با يد افتخار كند. اين تنوع ها هستند كه پايه اتحاد و يكدلي را محكمتر مي كنند.

پيشنهاداتي جهت تقويت زبان مادري:

1-   تدريس زبان مادري د رمدارس دو زبانه كه در قانون اساسي صراحتا" قيد شده است كه تا به حال عملي نشده است.

2-   فراخوان مقاله هايي در باره ي زبان مادري.

3-   برگزاري همايش هايي د ر دانشگاه ها .

4- نقش صدا وسيما در گسترش و غني سازي زبان مادري بسيار حائز اهميت است.كه همت و درايت مسئولان اين ارگان مهم را مي طلبد.

5- توجيه پدران ومادران د رباره ي اهميت زبان مادري ا زطريق روزنامه ها ،مجلات، سايت ها ،وبلاگ ها و....چون متأسفانه هنوز عده ي كثيري از والدين آن طور كه بايسته است توجيه نشده اند.

و در انتها چند بيت شعر ا ز اين حقير در باره‌ي زبان مادري.

انه ديل

نه عاجايئپ انه ديل              ييتيپ باريانگ ياد بولوپ

إلينگ توتان قول گؤزلأپ          تولقوندا سن مات بولوپ

حور ايله مه اؤز ديلينگ           انه يالئ انه ديل

سويجئ ديلي ساقلالينگ           ييتسه گلمز ينه ديل

عار بيليأندير كألري                اؤز ديلينه گپله مك

يره گيرمك بيليأندير               آتا كشتين چؤبله مك

سويجي تركمن سؤزلأنگده          داقئيپ چاروا آدئنئ

ينه چاروا دار لار دئر              ساقلار توركمن زادئنئ

ساده ديليم سايرانگدا                مس اديأرسينگ بو حالئ

دونيا يوزون آيلانسانگ            بولماز انه ديل يالئ

ترجمه‌ي لفظ به لفظ:

زبان مادري

زبان مادري، برما ناآشنايي و دوري ازما

دست ياري داري د رامواج سهمگين

اي دوست تحقير نكن، آن همچون مادرست

زبان راگرامي داريم،چون نيست شد برگشت ندارد

بر بعضي ها ننگ است خوشه چيني كشت پدرانمان

دهاتي نام مي نهند اگر به زبان مادري سخن بگويي

باز اينانند كه هويتمان را زنده نگه مي دارند

وقتي نغمه سر مي دهي دگر گون مي شوم

دنيا را بگردي نيست زباني چون زبان مادري

مستوره افشار اورمي

یک شنبه 26 خرداد 1392برچسب:,

:: 9:51 :: نويسنده : داوود بدرزاده

مستوره افشار اورمي، اولين فعال حقوق زنان در ايران

برگ برگ تاريخ پرافتخار آذربايجان حكايت از زنان و مردان آزاد انديشي است كه آزادي را براي مردمان سرزمينشان ارمغان آورده و آن را معني و مفهوم بخشيده اند. در عرصه حقوق زنان در عصر جديد زنده ياد مستوره افشار اورمي «1259 ـ 1325 شمسي» نخستين فردي است كه در عرصه احياي حقوق زنان و آموزش اين قشر از جامعه بطور جد قدم برداشته است.

مستوره افشار اورمي دختر مجدالسلطنه افشار اورمي سردار ناجي غرب آذربايجان در فاجعه جيلولوق و والي آذربايجان در دوران اتحاد اسلام مي باشد «1» مادرش نيز از خانواده والي برجسته آذربايجان امامقلي ميرزا ملك قاسمي بوده است. برادر مستوره افشار هم كسي نيست جز پروفسور جلال افشار اورمي پدر علم حشره شناسي ايران، خواهرش توران افشار هم از نامداران علم و ادب اين سرزمين مي باشد. دو خواهر ديگر مستوره افشار، آلچا و هايده نيز از اعضاي فعال انجمن نسوان وطن خواه بودند.

مستوره افشار به سبب پيشينه فرهنگي خانواده و هوش وافري كه داشت از همان دوران كودكي جداي از زبان مادري خود تركي آذربايجاني، زبانهاي فرانسه، روس، انگليسي و فارسي را نيز فرا مي گيرد. مستوره دوران نوجواني را در تفليس و جواني را در استانبول سپري كرده و با تجاربي كه در خارج از كشور اندوخته در بازگشت به كشورش مثمر ثمر واقع مي شود.

به هر حال در بازگشت به ايران و دستگيري پدر توسط قواي انگليس به جرم وطن خواهي و آزادسازي اورميه از دست قواي مسلح جيلوهاي آسوري كه مرتكب جنايت هولناكي در حق مسلمانان آذربايجان شده بودند. مستوره به همراه خانواده اش به سبب تبعيد پدرش سردار مجدالسلطنه افشار اورمي به تهران، بالاجبار «2» در پايتخت سكونت مي گزينند. مستوره به همراه خواهرش توران افشار ضمن پيگيري حقوق مسلمانان اورميه در فاجعه جيللوق و تلاش براي برگرداندن كتابخانه و اموال به غارت رفته پدرشان توسط قواي غارتگر روس «3» به فعاليت هاي اجتماعي و احقاق حقوق زنان نيز روي مي آورد.

مستوره افشار اورمي به كمك بانو محترم اسكندري «4» انجمن نسوان وطن خواه را در سال 1301 شمسي تشكيل مي دهد. پس از مرگ محترم اسكندري در سال 1303 شمسي، مستوره افشار به رياست جمعيت دفاع از حقوق زنان برگزيده مي شود.

اهم برنامه هايي را كه مستوره افشار در آن سال و در آغاز به كار رسمي جمعيت زنان تدوين كرد عبارت بود از لزوم سواد آموزي زنان، تاسيس بيمارستان براي زنان فقير، سرپرستي دختران يتيم، تهذيب و تربيت زنان، آشنا كردن زنان به حقوق اوليه خود، استفاده از كالاهاي توليد شده در صنايع داخلي، امكان داير كردن كلاسهاي آكابر براي زنان بزرگسال و ... بطور كلي هدف وي بدست آوردن حقوق اجتماعي بانوان بود.

انجمن دفاع از حقوق زنان «نسوان وطن خواه» به رياست مستوره افشار در راستاي اهدافشان به موفقيت هاي بزرگي نيز نائل مي شوند. فعاليت هاي مستوره افشار تنها در اين موارد خلاصه نمي شود، وي جداي از نوشتن و انتشار دهها مقاله در رابطه با حقوق زنان و سخنراني هاي آتشين در دفاع از جامعه زنان، حتي براي نخستين بار در تاريخ ايران موفق ميشود كنگره ي نسوان شرق را در منزل شخصي خود در تهران ميزباني كند.

دومين كنگره بين المللي نسوان شرق در ششم آذر ماه سال 1311 در شهر تهران برگزار مي شود و نمايندگان زن كشورهايي چون تركيه، سوريه، لبنان، مصر، تونس، عراق، هندوستان و چند كشور ديگر به ايران آمدند تا با نطق هاي قاطع خود، نشان دهند كه براي احقاق حقوق مشروع زنان عزم خود را جزم كرده اند. در اين ميان، مستوره افشار كه به عنوان رئيس جمعيت نسوان ايران در اين كنگره حضور دارد، آن قدر نسبت به برگزاري اين جلسات مشتاق است كه پيشنهاد مي دهد جلسه مقدماتي كنگره را به منظور بررسي اهداف و جوانب، در منزل او ترتيب دهند. او با گشاده رويي از مهمانان خود پذيرايي كرده و شادمانه آمادگي خود را براي هر گونه كمك به برگزاري هر چه بهتر كنگره اعلام داشت.

به هرحال در جريان همين مذاكرات مقدماتي بود كه با توافق اكثريت، هيات رييسه هم مشخص شد. از جمله اعضاي هيات رييسه ي كنگره نسوان شرق عبارت بودند از: مستوره افشار، صديقه دولت آبادي، فخر عادل خلعتبري، نورالهدي منگنه، شاهزاده ملوك خانم اسكندري، عفت الملوك خواجه نوري، فخرآفاق پارساي و يازده نفر ديگر. تمامي اين زنان، از جمله مستوره افشار از زنان فعال عرصه هاي اجتماعي بودند و هر كدام، به نوبه ي خود، در پيشبرد اهداف كنگره تجاربي از پيش اندوخته بودند. متاسفانه در آن برهه از زمان فعاليت هاي مدني نسوان وطن خواه ايران با روحيات ديكتاتور مابانه رضاخان سازگار نبود هرچند كه او در ظاهر خود را علاقه مند به حقوق زنان نشان مي داد ولي تصميمات وي برخلاف اين مهم بود. جمعيت نسوان وطن خواه در حالي كه داراي 195 عضو رسمي بود در 1312 ه. ش با فرمان شخص رضاخان منحل شد. گفتني است كه مستوره افشار در اواخر عمرش سرپرست شيرخوارگاه تهران بود

كارنامه ي زناني چون مستوره افشار، صديقه دولت آبادي، نورالهدي زنگنه و ديگران تا حدود زيادي روشن است و به خوبي روحيه فعال و پويايشان را بازگو مي كند.

خانم مستوره افشار اورمي با و جود اين كه رياست انجمن را بر عهده داشت، حتي در اداره كلاس هاي شبانه ي زنان نيز به شدت فعاليت مي كرد و در راه گريز از جهل و خرافه به زناني كه تا آن روزها كنج خانه جايگاهشان بود كمك مي كرد.

وي كه تمام عمر در تكاپو و تلاش براي مردماني از جنس خودش بود، در سن 65 سالگي در سال 1325 شمسي درگذشت.

روحش شاد و يادش گرامي باد

پي نوشت و منابع:

1 ـ مجدالسلطنه افشار اورمي «جمشيد اردشير افشار» فرزند اردشيرخان سرتيپ افشار اورمي بود. سردار مجدالسلطنه به تبعيت از پدران خود وارد خدمت نظام شد و تا امير توماني ترقي كرد. مجدالسلطنه به همراه قواي عثماني آذربايجان را از تصرف ارتش تزار روس و جلوها آزاد ساخت. در سولو تپه نزديكي قوشاچاي به انتقام خون صدها هزار مسلمان آذربايجاني كشته شده شده به دست قواي مسيحي به جيلوهاي مسلح پا به فرار حمله كرده و انتقام سختي از آنان گرفت. مجدالسلطنه در زمان اتحاد اسلام والي آذربايجان شد و در تبريز اقامت كرد. روزنامه آذرآبادگان با پول مجدالسلطنه افشار به مديريت ميرزا محسن خان رفعت و نويسندگي ميرزا تقي خان رفعت به زبان تركي در تبريز منتشر شد. او علاوه بر مقام سرداري مردي بسيار روشنفكر متجدد و صاحب قلم بود كه به چندين زبان نيز تسلط داشت و همواره با عبدالرحيم طالبوف مراوده و مكاتبه داشت. ويليام جكسن نيز پس از ديدار با وي در اورميه در سفرنامه اش مجدالسلطنه را مردي بسيار شجاع متجدد و دانشمند معرفي مي كند.

قشون غارتگر روس پس از آنكه اورميه را اشغال نمود. به سبب كينه اي كه از همكاري مجدالسلطنه با عثماني داشت، اموال ارزشمند خانه او را غارت كرده و موزه معروف وي را با همه كتابهاي بسيار ارزشمندش به تفليس بردند. بعدها دختران مجدالسلطنه مستوره و توران اين موضوع را پيگيري كردند كه متاسفانه به سرانجام نرسيد. عشق ارغواني، طوق لعنت و ماشاا... خانم از آثار بجاي مانده مجدالسلطنه مي باشد كه هر سه در تفليس به چاپ رسيده است.

2 ـ مجدالسلطنه افشار اورمي پس از نقش برآب كردن نقشه هاي انگليس مبني بر تشكيل دولت مسيحي در غرب آذربايجان و در شهرهاي اورميه و سلماس مورد غضب استعمار پير واقع شد. انگليس از طريق مهره سياسي خود وثوق الدوله مجدالسلطنه را به اجبار به تهران تبعيد كرد. و نهايت وي بطور مظلومانه و پس از چندي زندگي در تبعيد نهايتا در رشت دار فاني را وداع گفت. جنازه وي را به تهران حمل و در ابن بابويه به خاك سپردند. مستوره افشار دختر مجدالسلطنه در نامه خود به تاريخ 15 ارديبهشت 1303 شمسي به مجلس ملي طبق سند شماره 2 / 151 كه به تازگي در قالب كتابي مستند تحت عنوان تحولات غرب آذربايجان توسط كتابخانه مجلس شوراي اسلامي منتشر شده است مي نويسد: در اواخر جنگ بين المللي اهالي مظلوم اورميه و سلماس و ساير حوالي آن از طرف نصارا جلوها و ارامنه قتل عام مي شوند و يكصدو سي هزار نفر به قتل رسانيده بودند. پدرم مجدالسلطنه افشار در استانبول بود. پس از شش ماه از واقعه دلسوز اورميه مطلع گرديد. براي استخلاص آن بدبختان به ايران مراجعه نمود و بقيه السيف آن بدبختان را خلاص كرد. بعد از متاركه جنگ بين المللي ارامنه نصارا و جيلوها از پدرم به انگليس ها شكايت نمودند كه مجدالسلطنه افشار با ما جنگ كرد و مانع شد كه اهالي اورميه وسلماس و ساير حوالي آن را به قتل رسانيده در آنجاها يك حكومت «آثورستان» تشكيل دهيم. انگليس ها پدرم را توقيف و ده ماه حبس كردند. پس از هزاران زحمات و مشكلات كه پدرم را آزاد نمودند از رئيس دولت وقت وثوق الدوله كه اجازه داده بود انگليسي ها پدرم را حبس نمايند خيلي استدعا و اصرار نموديم كه اجازه دهند برويم در اورميه در املاك خودمان زندگي كنيم... قبول ننمودند. جبرا مثل اسير پدرم را با عائله به طهران آوردند چون اسير انگليسي ها بوديم.

3 ـ مستوره افشار در نامه ذكر شده «15 ارديبهشت 1303 به سند شماره 2 /151 ـ به نقل از صفحه 428 ـ429 كتاب تحولات غرب آذربايجان» مي نويسد: كتابخانه بزرگ و معروف پدرم را كه هم اش خطي و پر از مينياتورهاي قديم و ناياب بود و بيست و پنج عدد از اين كتاب ها چنان ناياب بود كه در كتابخانه معرف لندن هم نسخه آنها پيدا نمي شد. بيست عدد تابلوهاي بزرگ و قديم كار نقاش هاي قديم ايران، شانزده هزار سكه هاي قديم ايران و تمام دول اسلامي ـ تخت هاي خاتم، خوان هاي خاتم، فرش و پرده هاي ذي قيمت، اسباب نقره، طلا و ساير هزار نوع اشيائ ذي قيمت ما را در تفليس و هم در باطوم به ژنرال قونسولگر تفليس و قونسولخانه باطوم آورده به فروش رسانيده و حيف و ميل نمودند. تمامي اهالي قفقاز مي دانند و شاهد هستند روزنامه هاي قفقاز در اين موضوع نوشته و حركات شرم آور دولت عليه را تنقيد نموده اند.

4 ـ يرواند آبراهيميان در كتاب ايران بين دو انقلاب مي نويسد: محترم اسكندري همسر سليمان اسكندري و مدير يكي از اندك مدارس دخترانه در ايران بود. عمده فعاليت آنان مبارزه براي وضع قوانين حمايتي زنان، برگزاري كلاسهاي سواد آموزي، انتشار مجله و اجراي نمايشنامه براي ارتقاي سطح آگاهي عمومي بود.

ـ تحولات غرب اذربايجان ـ به روايات اسناد مجلس شوراي ملي ـ به كوشش علي ططري، رحيم نيكبخت ـ انتشارات كتابخانه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي ـ چاپ اول 1390 صص 431 ـ 428

ـ دايره المعارف زن ايراني، صص 100 ـ99 ـ توبه زمستوري، چاپ اول 82 ـ ص 139 ـ ماخذ ـ مشاهير علمي فرهنگي آذربايجان غربي، پرويز عقلمند ـ انتشارات قصيده سرا ـ تهران 1385

ـ روزنامه سرمايه، شماره ي 278 صفحه 8 «زنان» تاريخ 28/6/85 ماخذ: اولين هاي اورميه ـ محمدصبحدل، امير اكبري ـ نشر بوتا ـ صص 39 ـ 41

ـ ايران بين دو انقلاب ـ يرواند آبراهاميان، ترجمه احمد گل محمدي و محمد ابراهيم فتاحي ـ تهران، نشر ني، چاپ سوم 1378 صص 159 ـ 160

ـ مهدي مجتهدي، رجال آذربايجان در عصر مشروطيت، به كوشش غلامرضا طباطبايي مجد، انتشارات زرين ص 38

ـ بزرگان و سخن سرايان آذربايجان غربي، محمود راميان، محمد تمدن، علاالدين تكش ـ چاپ مهر آيين نو 1344 صص 55 ـ 54

ـ سفرنامه جكسن، ابراهم و . ويليامز جكسن ـ ترجمه منوچهر اميري، فريدون بدره اي، تهران، انتشارات خوارزمي ـ چاپ اول 52 ـ ص 120 «مستوره افشار اورمي، اولين فعال حقوق زنان در ايران، نوشته: محمدعلي ارجمندي دي ماه 91 »

صفحه قبل 1 2 3 4 5 ... 7 صفحه بعد

موضوعات

آموزش زبان ترکی
زبان ترکی
معادل تركي چند لغت
لغات تركي بهمراه تصوير
قاعده هماهنگي اصوات در توركي
آموزش ترکی آذربایجانی
کلمات متشابه در زبان توركي آزربايجاني
آموزش سريع و ساده گرامر زبان تركي
اصطلاحات توركي
دانستنی هایی از زبان ترکی آذربایجانی
نقدي به كسروي درباره تئوري زبان آذري
نقدي به كسروي درباره تئوري زبان آذري
توركجه ديل بيلگيسي
بیرینجی درس
اوچونجی درس
ایکنجی درس
دؤردونجو درس
فعل دن اسم دوزلدن اك لر
افعال پر کاربرد ترکی
يكهزار واژه اصيل تركي در پارسي 1000
آذربایجان مفاخری
جهان پهلوان پوریای ولی
پرفسور محمد تقی زهتابی
کلامی زنجانی
محمد فضولی
سیدعمادالدین نسیمی،
على نظمى
نظامی گنجوی
حاج رحیم موذن زاده اردبیلی
مقدس اردبیلی
محقق اردبیلی
ستار خان سردار ملی
باقر خان سالار ملی
محمد حسین بهجت تبریزی
صائب تبریزی
سر لشگر شهید مهدی باکری
شهید حمید باکری
میر حسین موسوی
شهید دادمان
استاد محمد تقی جعفری
علی آقا واحدین
عاليم قاسم اف
مستوره افشار اورمي
ساوالان
آشیق علسگر
پروفسور یحیی عدل
پروفسور لطفي زاده
لِو داویدوویچ لاندائو
مريم جهانگيري
اس ام اس به زبان ترکی
اس ام اس عید نوروز
اس ام اس عاشقانه
Hesrat mesajlari
mazali mesajlar
uzr mesajlari
tabriklar- تبریکلر
رمضان بایرامینین تبریک اس ام اس لری
چیلله گجه نین تورکی اس ام اس لری
آتالار سوزی
آتالار سوزی با ترجمه فارسی
مشاهیرترکان قشقایی
استاد بهمن بیگی
راضیه کاظمی کرانی
واژگان در زبان توركي
واژگان اداري در زبان توركي
واژگان نظامي در زبان توركي
واژگان توركي مربوط به عيد نوروز
واژگان سياسي در زبان توركي
واژگان فرهنگي و هنري در زبان توركي
واژگان خانوادگي و خويشاوندي در زبان توركي
واژگان آموزشي و علمي در زبان تركي
آندوسکوپی در زبان تورکی
مشاهیر ترکان دنیا
ربيعه قدير
پروفسور فریدون آغاسی اوغلو
سیاستمداران سرشناس آذربایجانی
مشاهیر ترکمن
مختومقلی فراغی
تورک شهرلری
اورمیه
قزوین
هنرهای آذربایجان
ورنی بافی
مكاتب فرشبافي در آذربايجان
آموزش ترکی به روش داغ خوروزو
بیرینجی درس
ایکینجی درس
اوچونجی درس
دوردینجی درس
بشینجی درس
آلتینجی درس
یتینجی درس
سکیزینجی درس
آذربایجان ماهنی لاری
آذربایجان مارالی
باخما منیم یاشیما با ترجمه فارسی
دانستنی هایی از قدمت ترکی
زبان توركي در جهان معاصر
تات-تاجيك
ريشه يابي كلمه اهورا مزدا در زبان توركي
پیشینه شعر آشیقی
نگرش والا به زن در داستان هاي دده قورقود
آيا آزربايجانيان فارس زبان بوده اند؟
امپراتوري غزنويان
كاسسي ها
تاریخ ترکان قبل از اسلام در ایران
معنا منشاء و قدمت واژه تورک
تاریخچه هفت هزار ساله زبان ترکی در آزربایجان
تاریخچه هفت هزار ساله زبان ترکی در آزربایجان
تاریخچه هفت هزار ساله زبان ترکی در آزربایجان
ديليمي قايتارين منه!
آجي دووران
اماکن تاریخی آذربایجان
سوغورلی (تخت سلیمان)
دانستنی های متفرقه
مقايسه رضاخان و مصطفي كمال آتاتورك
همه چیز درمورد بهمن بیگی
اهميت زبان مادري
منشاء برخي تركيبهاي عجيب در فارسي
اطلاعات تاريخي از دول برپاشده در آزربايجان
جنگ هاي تاريخي در آزربايجان
شاه اسماعيل و سلطان سليم
واژه های فرانسوی در فارسی
تصاوير و تابلوهاي معروف تومروس آنا (توميريس)
آزادسازي آزربايجان توسط امپراتوری عثمانی
فارسی را پاس بداریم ترکی را ترک کنیم.
آسلی و کرم
شعری زیبا از کریمی مراغه ای
تورک لره وارد اولان جنایتلر
قره صانديق، سند زنده نسل كشي مسلمانان آزربايجان
نسل کشی توسط ارامنه یا ترکان؟
اعترافات يك روزنامه نگار وشاعر ارمني در باره فاجعه خوجالي
نتايج مسلح‌شدن ارامنه پس از سقوط شوروي
حوادث خونين 20ژانويه سال 1990 در باكو
ماه مارس - سالروز قتل عام آذربايجانيان است
مسلمانان آذربايجان چگونه قتل عام شدند؟
تورکی شعرلر
شعری از عمادالدین نسیمی
شعری از فضولی
شعری دیگر از فضولی
شعری زیبا از شاعر جوان زنجانی افشار
بوراسی آذربایجان
بو نسلی گؤنده دئییرم: "گله‌جک بیزیمدیر"
آموزش گام به گام تورکی استانبولی
درس اول
درس دوم
الفبای تورکی استانبولی با علایم ipa
آنا جان
آموزش لغات ترکی آذربایجانی،معرفی بابهای زبان تورکی
باب1،واژگان تركي (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
باب 2. بُرقع گشائي (مستفعلن فع ، مستفعلن فع)
باب 3. شعري جديد (مستفعلن مستفعلن)
باب 4. خود را محيا كن (مفاعيلن مفاعيلن)
باب 5. گوش به هر قول مكن (مفتعلن مفتعلن)
باب 6. نيك تر انديشه كن (فاعلاتن فاعلن)
باب 7. غم دل (فَعلَن فعلن فعلن فعلن)
باب 8. اي آن من! كجائي؟ (مستفعلن فعولن)
باب 9. گريه به حالم مكن (مفتعلن فاعلن)
باب 10. ضمير دل كنم عيان (مفاعلن مفاعلن)
باب 11. نصاب آ (مستفعلن مستفعلن)
باب 12. نصاب الف (مستفعلن مستفعلن)
باب 13. نصاب ب (مستفعلن مستفعلن)
باب 14. نصاب تا (مستفعلن مستفعلن)
باب 15. نصاب چ (مستفعلن مستفعلن)
باب 16. نصاب دال (مستفعلن مستفعلن)
باب 17. نصاب سين (مستفعلن مستفعلن)
باب 18. نصاب قاف (مستفعلن مستفعلن)
باب 19. نصاب ك (مستفعلن مستفعلن)
باب 20. نصاب گ (مستفعلن مستفعلن)
باب 21. نصاب ياء (مستفعلن مستفعلن)
بایاتیلار
آذربایجان بایاتیلار
آموزش مکالمه زبان تورکی آذربایجانی
درس یک
درس هفت
درس شش
درس پنج
درس چهار
درس سه
درس دو
یه روز یه ترکه .....
عارف بزرگ آقا سید علی قاضی تبریزی
مهدی باکری
علامه امینی
علامه طباطبایی
دانستنی های تاریخی
تاسیس اولین جمهوری اسلامی
ساختار لشگر امپراطوری تورک صفوی
رقص های آذربایجانی
ساری گلین
رقص شالاخو
معرفی محبوبترین رقص آذربایجانی – یاللی
رقص های آذربایجان - قایتاغی
رقص های آذربایجان - لزگی
رقص های آذربایجان - کوراوغلو
رقص خان چوبانی

پیوندهای روزانه

فروشگاه اینترنتی تی بی شاپ
لوکس بلاگ
آرزو بلاگ
دانشگاه آزاد اسلامی کنگان
رسانه سوم
باشگاه خبرنگاران جوان
ایمیل یاهو
بیرینجی اولدوز
باشگاه تراکتورسازی
turk metbaxi
turkca melumat
سازمان نقشه برداری ایران
سیستم جامع گلستان
سایت سازمان سنجش
دانشگاه آزاد اسلامی کنگان
حواله یوان به چین
خرید از علی اکسپرس
دزدگیر دوچرخه

نمايش تمام پیوندها

پيوندها

لیست وبلاگهای بروز شده
آذربایجان در جنبش مشروطه
مبانی دستور زبان آذربایجانی
فرضیه زبان آذری و کسروی
علی آقا واحدین سچیلمیش شعرلری
دانلود کتاب اردبیل لوحه لری
دانلود کتاب حلب لوحه لری
دانلود کتاب سون پاریلتی
دانلود کتاب می ساتانلار کوچه سی
دانلود کتاب بومبالار تارلاسیندا
دانلود کتاب منصوره اشرفی و تورکجه شعرلر
دانلود کتاب زنگان لوحه لری
دانلود کتاب واقف گوزه لیک و حقیقت شاعری
دانلود کتاب ترکی سرایان عصر صائب
دانلود کتاب ائله سی ده وار بئله سی ده وار
دکتر صدیقین دیل بیلیم بیلگیسی
دانلود دیوان ترکی سید عظیم شیروانی
دانلود کتاب بختیار وهابزاده
دانلود کتاب آرزی و قمبر
دانلود کتاب آناما هدیه
دانلود کتاب الماس ایلدیریم
وارلیقیمیز آذربایجان
مجتبی عزیزپور
امام مظلوم
tanridan sonra ulu ana adila
باشگاه گسترش فولاد تبریز
باشگاه شهرداری تبریز
تورک دونیاسی
خبر آنلاین
خرید عینک آفتابی">خرید عینک آفتابی
بازارلار
ردیاب جی پی اس ماشین
ارم زوتی z300
جلو پنجره زوتی

تبادل لینک هوشمند
برای تبادل لینک ابتدا ما را با عنوان تورک دنیاسی و آدرس turkdonyasi.LXB.ir لینک نمایید سپس مشخصات لینک خود را در زیر نوشته . در صورت وجود لینک ما در سایت شما لینکتان به طور خودکار در سایت ما قرار میگیرد.

Bin damla sərilsin üreğine, bin mutluluk dolsun könlüne, bütün xəyallerin gerçek olsun, duaların kabul olsun bu bayramda… Ramazan Bayramın mübarek olsun!

Bir Ramazan Bayramı daha geldi. Bu bayramın öncelikle milletimize, İslam alemine ve de insanlığa hayırlar getirmesini Yüce Allah’tan diliyoruz

Damağınızı, ruhunuzu və ətrafınızı dadlandıran, gerçekten güzel və bereketli bir bayram dileriz.

Güzellik, birlik, beraberlik dolu, her zaman bir öncekinden daha güzel ve mutlu bir Ramazan Bayramı diliyoruz. Büyüklerimizin ellerinden küçüklerimizin gözlerinden öpüyoruz.

بوردا بير سئوگي ياتار

67 - الفبای ترکی استانبولی به همراه علایم IPA آنها

- الفبای ترکی استانبولی - قسمت 2

شيطان سازي پان ايرانيستها و روس پرستها از عثماني

آلبوم تصاوير و تابلوهاي معروف و جهاني تومروس آنا (توميريس)

كمپين تاسيس فرهنگستان زبان توركي در ايران

صفحه فيسبوك كمپين امضاء براي تاسيس فرهنگستان زبان تركي

در ايران شروع بكار نمود

كاسسي ها

توركون ديلي تك سئوگيلي ايسته كلي ديل اولماز

وظيفه ما در قبال حفظ زبان مادري و پدريمان

دولت بزرگ توركان

قزوين ايالتي - استان قزوين

قزوين ايالتي اينظيباتي جهتدن 5 شهره و مركزينه آيريلير :

آيا آزربايجانيان فارس زبان بوده اند؟

نگرش والا به زن در داستان هاي دده قورقود

آيا مي‌دانستيد برخي‌ها واژه‌هاي زير را كه همگي فرانسوي هستند فارسي مي‌دانند؟

آيا مي‌دانستيد برخي‌ها واژه‌هاي زير را كه همگي فرانسوي هستند فارسي مي‌دانند؟

مقايسه رضاخان و مصطفي كمال آتاتورك

Şah İsmayıl Xətai və Sultan Səlim Yavuz

شاه اسماعيل و سلطان سليم

TARİXİ MƏLUMATLAR

اطلاعات تاريخي از دول برپاشده در آزربايجان

مكاتب فرشبافي در آذربايجان

مكاتب فرشبافي در آزربايجان

منشاء برخي تركيب­هاي عجيب در فارسي

اهميت زبان مادري

مستوره افشار اورمي، اولين فعال حقوق زنان در ايران

منشاء برخي تركيبهاي عجيب در فارسي