ايكي جوره اك
توركجهميزده اكلر «ياپيم اكي» و «چكيم اكي» اولاراق ايكيه آيريليرلار.
ياپيم اكي كؤك خميريندن يئني سؤزجوك دوزلدر. ياپيم اكلري چوخ ايشلك و زنگينديرلر. توركجهميزده بو يول ايله مينلر يئني سؤزجوك تؤرتمك اولار. و بو باخيمدان توركجهميز اينانيلماز درجهده زنگين بيرديلدير. اوتوز ايكي ديل بيلن و 1986- نجي ايلده ديل ياريشماسيندا دونيادا بيرينجيليك قازانان Johan Vandewalle بيلگيسايار يارديمي ايله گؤسترميشديركي توركجه اكلر يالنيز بير فعله يوزمينلر يئني آنلام گتيره بيلر. اكلر ايله سؤزجوك تؤرهييش يوللاريني اؤيرهنه بيلسك، ديليميزي يابانجي سؤزجوكلر ايله پوزماياجاغيق.
دؤردجوره ياپيم اكلري
توركجهميزده ياپيم اكلري دؤرد جورهدير
1. آد كؤكوندن و يا گوودهسيندن آد دوزلدن اكلر
2. فعل كؤكوندن و يا گوودهسيندن آد دوزلدن اكلر
3. آد كؤكوندن و يا گوودهسيندن فعل دوزلدن اكلر
4. فعل كؤكوندن و يا گؤودهسيندن فعل دوزلدن اكلر
بواكلرين هر دؤردو آد و يا فعلين كؤك و يا گؤودهلرينه ياپيشيب، يئني سؤزجوك دوزلدر.
الف) آددان آد دوزلدن اكلر
آددان آد دوزلدن هر بير اك، آدين كؤك و يا گؤودهسينه ياپيشار، يئني بير آد و يا آدسويلو سؤزجوك دوزلدر. بو اكلرين بير نئچهسيني آشاغيدا سيرالاييريق:
آن (ən/an)
• ايشلكليگيني بوگون ايتيرميش آدا ياپيشان كيچيلتمه اكيدير:
اوغول = اوغلان
ار = ارن
قيز = قيزان
آي (əy/ay)
• اسكي توركجهميزده ايلگي گؤسترن اك ايميش:
گون = گونئي
قوز = قوزئي
ايل (ıl/il/ül/ul)
• بو اك اسكي زامانلاردا ايشلك ايميش:
ياش = ياشيل
قيز = قيزيل
• بو اك طبيعتده اولان سسلردن ايكيلمه دوزلدر:
پير = پيريل – پيريل
شير = شيريل – شيريل
اينجي (ıncı/inci /üncü/uncu)
• بو اك سايلارا ياپيشار و ترتيب گؤسترن ساي دوزلدر:
بير = بيرينجي
اون = اونونجو
اللي = اللينجي
يوز = يوزونجو
مينبير = مين بيرينجي
جا (ca/cə)
• بو اك آد و آدسويلو كؤك و گؤودهلره ياپيشار و بنزهرليك، بيرليك و نسبت يا گؤرهليك آنلاملاري وئرر:
دلي = دليجه (دلي كيمي)
ياش = ياشجا (ياش باخيميندان)
من = منجه (منه گؤره)
بيز = بيزجه (بيزه گؤره)
سيز = سيزجه (سيزه گؤره)
شوونيست = شوونيستجه (شوونيسته گؤره)
• اولوسلارين آدلارينا ياپيشار، ديل و يا ياريم ديل آدلارين دوزلدر:
تورك = توركجه
فارس = فارسجا
كورد = كوردجه
گيلك = گيلكجه
تاليش = تاليشجا
عرب = عربجه
فرانسيز = فرانسيزجا
انگليس = انگليزجه
روس = روسجا
• بو اك سايلار و صيفتلرهده ياپيشار و اونلارا بنزرليك آنلامي و يا درجه وئرر:
بير = بيرجه (يالنيز)
چوخ = چوخجا(چوخا بنرز)
آز = آزجا (آزا بنزر)
گؤزل = گؤزلجه (گؤزلهبنزر)
قيسا = قيساجا (آز قيسا)
اوزون = اوزونجا (بيرآز اوزون)
ايكي = ايكيجه (يالنيز ايكي)
• بو اك زامان آنلاميدا وئرر:
اوّل = اوّلجه
آيلار = آيلارجا
ايللر = ايللرجه
• بو اك يئر آدلاريدا دوزلدر:
قيزيل = قيزيلجا
داشلي = داشليجا
قوملو = قوملوجا
گؤي = گؤيجه
جيك (cik/cık /cük /cuk)
• بو اك آد كؤكو و يا آد گؤودهسينه ياپيشار و سئوگي و يا كيچيلتمه و صيفتلرده آرتيرما گؤسترن سؤزجوكلر تؤرهدر:
ائو = ائوجيك (كيچيك ائو)
اينجه = اينجهجيك (چوخ اينجه)
آدام = آدامجيق (يازيق آدم)
قالا = قالاجيق (كيچيك قالا)
باغچا = باغچاجيق (كيچيك باغچا)
آنا = آناجيق (چوخ سئويملي آنا)
خرمن = خرمنجيك (كيچيك خرمن يئري)
• بو اك توركجهميزده az اكي ايله بيرلشيب، بيرلشميش جيغاز Cığaz اكي اولموشدور:
قيز = قيزجيغاز
قوش = قوشجيغاز
دئو = دئوجيهز
جيل (cil /cıl /cül /cul)
• بو اك آدلارين كؤك و يا گؤودهلرينه ياپيشار و دوشگونلوك، آليشقانليق و بنزهرليك آنلاملاري يئتيرن سؤزجوكلر دوزلدر:
ائو = ائوجيل (ائوه و انسانا آليشان قوش)
انسان = انسانجيل (انسانلارا افراط درجهده سئوگي گؤسترن)
آدام = آدامجيل(آداميئمگيسئونقورد)
من = منجيل(اؤزونو بگنن)
اؤلوم = اؤلومجول (اؤلو حالينا گلن)
قاباق = قاباقجيل (قاباقدا گئدن)
ايش = ايشجيل (غئيرتلي و ايش گؤرن)
چي (çi /çı /çü /çu)
• بو اك آدلارين كؤك و يا گؤودهلرينه ياپيشار و «ايش» و پئشه آدلاري دوزهلدر:
سوت = سوتچوSütçü
اويون = اويونچوOyunçu
آو = آوچي Avçı
گمي = گميچيG/miçi
چؤرك = چؤركچيÇör/kçi
يش = ايشچيİşçi
ديش = ديشچيDişçi
سويغون = سويغونچوSoyğunçu
سؤز = سؤزچوSözçü
گؤز = گؤزچوGözçü
سايا = ساياچي Sayaçı
ديل = ديلچيDilçi
فلسفه = فلسفهچي Fəlsəfəçi
• همين اك ايله سوركليليك و آليشقانليق بيلديرن سؤزجوكلرده تؤرهتمك اولار. بئله سؤزجوكلر «ايش» و پئشه آدلاري گؤسترمز:
اسلام = اسلامچي (اسلامدان دفاع ائدن)
عناد = عنادچي (عناد ائتمگي اؤزونده گؤسترن)
داعوا = داعواچي(هيداعوا ائدن)
يالان = يالانچي(هي يالان دانيشان)
شوخلوق = شوخلوقچو (چوخ شوخلوق ائدن)
دار dar
• بو اك آدا ياپيشار و صاحب معناسي وئرر:
ائل = ائلدار
دين = ديندار
داش (daş /dəş)
• بو اك آد كؤكو و گؤودهسينه ياپيشار. اورتاقليق، نسبت يا گؤرهليك آنلامي وئرهر.
اك = اكدش (دوغولو، اكيز)
يول = يولداش (بير يولدا گئدن)
ائو = ائودش (ائوي بير اولان)
آد = آداش (بير آددا اولان ايكي آدام)
يورد = يوردداش (بير يورددا ياشايان)
چاغ = چاغداش (بير چاغدا ياشايان . ياشاديغي چاغا اويان)
قارين = قار[ين]داش (بير آنادان دوغان)
آرخا = آرخاداش (بير آرخايا دايانان)
را (ra /rə)
• آد و آديللارا ياپيشار و يؤن گؤسترن سؤزجوك دوزلدر:
ايچ = ايچره
بو = بورا
او = اورا
نه = نهره
ديش = ديشرا
ها = هارا
سال (sal /səl)
• بو اك فارسجادا اولان نسبت «ي» يئرينه ايشلنر:
قوم = قومسال (شنزار)
بؤلگه = بؤلگهسل (منطقهاي)
سيز (siz /sız /süz /suz)
• بو اك آدلارا ياپيشار و صيفت دوزلدر:
قورخو = قورخوسوز
اؤلوم = اؤلومسوز
تربيه = تربيهسيز
گوج = گوجسوز
دوز = دوزسوز
بيلگي = بيلگيسيز
كيمسه = كيمسهسيز
سون = سونسوز
ذوق = ذوقسوز
• بو اك ايكيلمهلرده دوزلدهبيلر:
اوجسوز – بوجاقسيز، دادسيز – دوزسوز، سس سيز – سمير سيز، ايپسيز – ساپسيز و ...
شين (şin /şın /şün /şun)
• رنگ آدلارينا ياپيشار و ياخينليق آنلامي يئتيرر:
ساري = ساريشين
قا (qa /qə)
• بو اك ايكي سؤزجوكده گؤرونور:
باش = باشقا / اؤز = اؤزگه
كي (ki /kı /kü /ku)
• بو اك آدلار و آدسويلو كؤك و گؤودهلره ياپيشار و يئيهليك و باغليليق آنلامي وئرر:
دونن = دوننكي(دوننه باغلي)
بوگون = بوگونكو(بوگونه عائد)
آخشام = آخشامكي(آخشام واختينا باغلي)
سوزجوكلري صيفت حالينا سالار: كوچهدهكي آدام، ائودهكي اوشاق، دوننكي سؤز
• بو اك آديل يا ضميرلرين چكيم دورومونا ياپيشار و باغليليق آنلامي وئرر:
بيزيمكي، سيزينكي، منيمكي، سنينكي، بونونكو، اونونكو و ...
• بو اك آدلارين چكيم دورومو ايلهده ايشلنر:
قوناقينكي، حسنينكي، ائوينكي، آينورونكو، ستارخانينكي و ...
گيل (gil /gıl)
• بو اك سس اويومونا اويماز و قوهوملوق گؤسترن سؤزجوكلر دوزلدر:
ياشار = ياشارگيل
آنام = آنام گيل
داييسي = داييسي گيل
قاپيچي = قاپيچيگيل
لي (li /lı /lü /lu)
• بو اك آدلارا و يئرآدلارينا ياپيشار و باغليليق آنلامي يئتيرر:
تبريز = تبريزلي
كند = كندلي
گؤنئي = گونئيلي
قوزئي = قوزئيلي
شيراز = شيرازلي
آفريقا = آفريقالي
• آدسويلو سؤزجوكلره ياپيشار و صيفت دوزلدر:
قورخو = قورخولو تهران
گوج = گوجلو آدام
اوس = اوسلو اوشاق
گونش = گونشلي هاوا
دوز = دوزلو يئمك
ائو = ائولي خانيم
• بو اك ايكيلمهلرده دوزلدهبيلر:
دادلي – دوزلو، يئنيشلي – يوخوشلو، آللي – پوللو، ساچلي – ساققاللي، گئجهلي – گوندوزلو، بؤيوكلو - كيچيكلي
ليك (lik /lık /lük /luk)
• بو اك آدلارا ياپيشار، يئر آدي دوزلدهر:
كيتاب = كيتابليق
اودون = اودونلوق
بادام = بادامليق
كؤمور = كؤمورلوك
• آدين و آد سويلو سؤزجوكلرين آنلاملاريني تجريدي معنايا چكر:
آنا = آناليق
انسان = انسانليق
كيشي = كيشيليك
مسلمان = مسلمانليق
اوشاق = اوشاقليق
ايگيد = ايگيدليك
• بو اك بدن عضولرينه باغلي آلت آدلاري دوزلدر:
گؤز = گؤزلوك
ديز = ديزليك
باش = باشليق
قولاق = قولاقليق
قولتوق = قولتولوق
بو اك رنگ آدلارينا ياپيشار
ياشيل = ياشيلليق
آغ = آغليق
قارا = قاراليق
گؤي = گؤيلوك
ساري = ساريليق
قيرميزي = قيرميزيليق
• بو اك زمان و ساي آدلارينا ياپيشار:
گون = گونلوك
هفته = هفتهليك
آي = آيليق
ايل = <span style="font-size: 20</body></html>
نظرات شما عزیزان:
ایده 
ساعت16:19---8 ارديبهشت 1392
چقدر سخته
باید تمرکز بشه
به منم سر بزن خوشحال میشم